سازمان ملل متحد و قضیۀ صلح در افغانستان
غیرت عمروف، رئیس کمیتۀ تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و هیأت همراهش هفتۀ گذشته (۲۹ اکتوبر ۲۰۱۷) در سفری به کابل، در دیدارهای جداگانه با رئیس جمهور، رئیس اجرائیه و سایر مقام‌های حکومتی افغانستان روی قضیۀ صلح و امنیت در افغانستان بحث و گفتگو کرد.
به گفتۀ معاون سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان، در این دیدار رئیس جمهور بر نقش سازمان ملل متحد در تامین صلح در افغانستان تاکید کرده و گفته است که حکومت افغانستان همیشه دروازۀ مذاکرات صلح با مخالفین را باز گذاشته و صلح با طالبان از طریق مذاکرات بین‌الافغانی انجام می‌پذیرد. داکتر عبدالله رئیس اجرائیه اما در دیدار با عمروف خواستار درج نام مولوی هبهالله آخوندزاده رهبر گروه طالبان و دیگر اعضای این گروه در فهرست تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد شده است.
دو درخواست همزمان، یکی صلح با طالبان و دیگری درج نام رهبران این گروه در فهرست تحریم‌های سازمان ملل نشانگر تفاوت دیدگاه در سطح رهبری حکومت افغانستان است، چون رییس جمهور خواهان صلح از طریق مذاکره بین‌الافغانی است، ولی رییس اجرائیه خواهان وضع تحریم‌ها.
صلح در افغانستان قضیه‌ای است که سال‌هاست برای تامین آن در کنار حکومت و مردم افغانستان، کشورها و سازمان‌های جهانی و منطقوی نیز تلاش می‌کنند؛ ولی نه تنها این تلاش‌ها منتج به تامین صلح در کشور نگردیده، بلکه وضعیت کشور روز به روز وخیم‌تر نیز گردیده است.
در این تحلیل روی نقش سازمان ملل متحد در قضیۀ افغانستان، فهرست تحریم‌های این سازمان و نیز تقاضای حکومت افغانستان مبنی بر شامل ساختن نام‌های رهبران گروه طالبان در این فهرست، پرداخته شده است.
افغانستان و سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵م تأسیس و جایگزین “جامعۀ ملل” شد. این سازمان که در نخست توسط ۵۱ کشور تأسیس شد، در سال ۲۰۰۶ میلادی ۱۹۳ کشور جهان، دارای عضویت در این سازمان بودند. اعضای این سازمان تقریباً شامل همه کشورهای می‌شود که از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده‌اند. تایوان و واتیکان تنها کشورهایی اند که عضو سازمان ملل متحد نیستند.[۱]
افغانستان در نهم نوامبر سال ۱۹۴۶م رسما عضویت سازمان ملل متحد را بدست آورد و برای نخستین بار محمد کبیر لودین در سال ۱۹۴۹م به عنوان نمایندۀ دائمی افغانستان به دفتر سازمان ملل متحد معرفی شد. پس از آن عبدالحمید عزیز، عبدالرحمن پژواک، بسم‌الله سهاک، فرید ظریف، شاه محمد دوست، نور احمد، خدای‌داد بشرمل، روان فرهادی، ظاهر طنین و محمود صیقل به ترتیب از سال ۱۹۵۰ تا کنون نماینده‌گان دائمی افغانستان در سازمان ملل متحد بودند.[۲]
سازمان ملل متحد تا زمان اشغال افغانستان توسط قشون سرخ شوروی سابق در سال ۱۹۷۹م، نقش و حضور چندانی در افغانستان نداشت؛ اما پس از تهاجم شوروی سابق بر خاک افغانستان، این سازمان طی صدور قطعنامه‌ی در برابر تهاجم شوروی بر افغانستان اعتراض نمود و پس از پیامد‌های ناگوار آن تهاجم، نهاد‌های مختلف سازمان ملل متحد نیز در افغانستان آغاز به کار کرد. موافقت‌نامۀ “ژنیو” که درسال ۱۹۸۸م به امضا رسید و زمینۀ خروج نیروهای شوروی را فراهم کرد، نیز نتیجۀ تلاش‌های سازمان ملل متحد بود.
سازمان ملل متحد پس از خروج قوای شوروی از افغانستان تلاش کرد تا جنگ افغانستان یک راه‌حل سیاسی پیدا کند. در سال ۱۹۹۱ برنامه‌ی را آماده کرد که بر مبنای آن، قدرت باید از داکتر نجیب الله، به یک ادارۀ غیرجانبدار انتقال می‌یافت و این اداره، زمینۀ برگزاری انتخابات و تهیۀ قانون اساسی جدید را فراهم می‌ساخت. اما این برنامه همزمان با پایان حاکمیت داکتر نجیب بی‌نتیجه ماند.[۳]
در سال‌های جنگ‌های داخلی در کابل نیز سازمان ملل متحد تلاش‌های به راه انداخت تا گروه‌های درگیر و رهبران تنظیم‌ها را دور میز مذاکره بیاورد. با آنکه تنظیم‌ها، چندین بار دور میز مذاکره آمدند، اما توافقات آنان عملی نشد. سپس در زمان رژیم طالبان نیز سازمان ملل متحد تلاش کرد تا زمینه برای مذاکرات میان نماینده‌گان ائتلاف شمال و طالبان را فراهم نماید. این سازمان در زمان طالبان، گروه شش جمع دو را نیز برای حل مشکلات افغانستان تشکیل داد تا طرف‌های درگیر در افغانستان را روی میز مذاکره بیاورد، اما جلسات مکرر این گروه نیز نتیجۀ ملموسی در پی نداشت.
با سقوط رژیم طالبان، این سازمان با حضور گسترده‌ی در عرصه‌های مختلف، فعالیت خویش را در افغانستان آغاز کرد و ماموریت‌های مهمی برای ایجاد سیستم اداری، ساختار سیاسی، تدویر لویه جرگه، تأمین صلح، نظم و امنیت، بازسازی، جلب مساعدت‌های مالی و برگزاری انتخابات را به عهده گرفت. در حال حاضر حدود بیست نهاد سازمان ملل در بخش‌های مختلف در افغانستان فعالیت دارند.
فهرست تحریم‌های سازمان ملل
شورای امنیت یکی از ارکان سازمان ملل متحد است که طبق مادۀ ۲۴ منشور سازمان ملل، مسؤولیت اولیۀ حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به این شورا واگذار شده تا در اجرای وظایفی که به موجب همین مسؤولیت بر عهده دارد، از طرف اعضای این سازمان اقدام نماید و در اجرای این وظایف طبق مقاصد و اصول سازمان ملل متحد عمل کند.[۴]
شورای امنیت بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد می‌تواند تدابیر اجرائی برای حفظ یا اعادۀ صلح و امنیت بین‌المللی اتخاذ کند. این تدابیر از تحریم‌های اقتصادی تا اقدام نظامی بین‌المللی را دربر می‌گیرد و هنگام شکست تلاش‌های دیپلماتیک، از تحریم‌های اجباری نیز کار می‌گیرد.
هدف از فهرست تحریم‌های سازمان ملل متحد که به “لیست سیاه” نیز معروف است، اعمال فشار به یک کشور، نهاد و یا هم فرد برای پیروی از هدف‌های تعین شدۀ شورای امنیت، بدون استفاده از زور است. این فهرست شامل نام‌های افراد و نهادهایی است که به پیشنهاد کشورهای عضو سازمان ملل و تایید شورای امنیت این سازمان، ترتیب می‌شود و دولت‌های عضو سازمان ملل مکلف به اجرای این تحریم‌ها هستند.
فهرست تحریم‌های سازمان ملل شامل مسدود کردن دارایی، منع سفر و منع تهیه، فروش و انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاح به افراد و گروه‌های تحت تحریم می‌شود. این تحریم‌ها تا زمانی که معافیت از آن‌ها تصویب و اعلام نشده، قابل اجرا هستند.
فهرست تحریم‌های سازمان ملل شامل دو بخش می‌شود: بخش نخست اسامی افراد تحت تحریم را در بر دارد که در حال حاضر نام‌های ۶۴۲ نفر در آن درج است. بخش دوم شامل اسامی نهادها و گروه‌های تحت تحریم می‌شود و تا اکنون نام‌های ۳۶۸ نهاد و گروه در این فهرست ثبت شده‌اند.[۵]
خواست شامل کردن رهبر طالبان در لیست سیاه
کمیته‌های ۱۲۶۷ (۱۹۹۹) و ۱۹۸۸ (۲۰۱۱) شورای امنیت عمدتاً برای وضع تحریم‌ها بر افرادی کار می‌کنند که متهم به فعالیت‌های “تروریستی” در افغانستان هستند. کمیتۀ نخست برای نظارت از تحریم‌ها علیه القاعده و گروه “دولت اسلامی” و کمیتۀ دوم برای نظارت از تحریم‌ها علیه گروه طالبان تشکیل شده‌است که ۱۵ عضو شورای امنیت در هر دو کمیته حضور دارند.
در حال حاضر نام‌های بیش از ۱۷۰ فرد و ۵ نهاد (شبکۀ حقانی، دو صرافی و دو شرکت) در فهرست تحریم‌های کمیتۀ ۱۹۸۸ درج است. بیشتر این افراد شامل رهبران و برخی اعضای فعال گروه طالبان اند. در جانب دیگر، تا حال نام‌های ۲۷ عضو گروه طالبان، شبکه حقانی و حزب اسلامی از فهرست سیاه حذف شده است.
با آنکه رئیس جمهور غنی نیز حدود یک سال پیش خواهان درج نام ملا هبهالله در فهرست تحریم‌های سازمان ملل متحد شده بود، اما اکنون و در حالیکه حکومت افغانستان صلح با طالبان را یک مسئلۀ داخلی میان افغان‌ها نیز می‌خواند، دیدارهای رهبران حکومت با رئیس کمیتۀ وضع تحریم‌های سازمان ملل نشانگر تفاوت دیدگاه‌ها در این مورد است.
از سوی دیگر، حکومت وحدت ملی صلح را در وضع تحریم‌ها و تشدید فشارها بر مخالفین مسلح حکومت جستجو می‌کند. سخنگوی ریاست اجرائیه به رسانه‌ها گفته است که «با شامل ساختن رهبران طالبان زمینۀ گفت‌وگوهای صلح مساعد خواهد شد»[۶] در حالیکه پالیسی صلح از راه جنگ عملا ناکام شده و به همین دلیل شورای عالی صلح حکومت افغانستان نیز با موضع‌گیری رئیس اجرائیه مبنی بر شامل شدن رهبری طالبان در لیست سیاه، مخالفت کرد.
در کل، تامین صلح در افغانستان نیاز به تلاش‌های واقعبینانه دارد. وضع تحریم‌ها و انواع فشار‌های دیگر در طول یک‌ونیم دهۀ گذشته نه تنها منتج به شکست طالبان و تأمین صلح و ثبات در کشور نگردیده، بلکه جنگ در کشور شدت بیشتر نیز یافته است. چنانچه پس از اعلام استراتیژی جدید امریکا برای افغانستان و جنوب آسیا که در آن بر تداوم جنگ و سرکوب طالبان تأکید شده است، حملات طالبان افزایش یافته و جنگ جاری در کشور با شدت بیشتر جریان دارد.
نتیجه‌گیری
با آنکه سازمان ملل متحد کمک‌های زیادی به افغانستان کرده است، به خصوص پس از سال ۲۰۰۱ در عرصه‌های بازسازی و دولت‌سازی و سایر عرصه‌ها به افغانستان کمک کرده است، ولی نقش این سازمان در تامین صلح در افغانستان پیشینۀ موفقیت ندارد. به خصوص در یک‌ونیم دهۀ گذشته اقدامی را که با صلح در افغانستان کمک کند، نکرده و هیچ‌گونه نقش سیاسی فعال‌تری برای آوردن صلح در افغانستان را بازی نکرده است. طالبان نیز بی‌طرفی این سازمان را همواره زیر سوال برده است.
در کنار این، با وجود کمک‌های این سازمان، افغانستان از نظر ساختار سیاسی نیز از ثبات سیاسی برخوردار نشده است. حکومت افغانستان همواره دچار اختلافات داخلی در نظام سیاسی بوده و در سال‌های اخیر، بخصوص پس از روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی، این اختلافات به اوج خود رسیده است.
حکومت افغانستان در طول ۱۶ سال گذشته یک راه‌کاری موثر برای رسیدن به صلح با طالبان را در پیش نگرفته است و اکنون نیز هرچند صلح را از اولیت‌های خود می‌داند و تأکید دارد که درهای صلح به سوی مخالفین مسلح حکومت باز است، اما همزمان بر وضع تحریم‌ها علیه طالبان که با پروسۀ صلح نه تنها کمک نمی‌کند بلکه متضاد آن نیز است، پافشاری می‌کند.
پایان
[۱] United nation, History of the United Nation, see it online:
http://www.un.org/en/sections/history/history-united-nations/
[۲] Permanent Mission of Afghanistan to the United in New York:”Former Permanent Representatives”: http://afghanistan-un.org/whos-who/former-permanent-representatives/
[۳] معلومات بیشتر در لینک ذیل:
http://8am.af/1395/08/04/united-nations-and-failed-peace-efforts
[۴] متن کامل منشور سازمان ملل را در اینجا بخوانید:
http://www.aihrc.org.af/home/document/921
[۵] برای جزئیات بیشتر به لینک ذیل مراجعه نمایید:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan-39768751
[۶] رادیو آزادی: «عبدالله عبدالله: هبت‌الله و اعضای دیگر طالبان شامل لیست تعزیرات ملل‌متحد شوند»، ۸ عقرب ۱۳۹۶ هـ ش: