درگذشت رهبر طالبان و سرنوشت مذاکرات صلح
چند روز قبل شایعۀ مرگ ملا محمد عمر به نقل از رسانه‌های پاکستانی، به سطح جهانی در رسانه‌ها منتشر گردید و برخی مقامات افغان نیز گفتند که ملا محمد عمر دو سال قبل در یک شفاخانه در شهر کراچی پاکستان جان داده است.
بعد از این شایعات، بعضی از رسانه‌های پاکستانی تبصره‌هایی در همین مورد منتشر کردند و مدعی شدند که حتی رایزنی‌هایی به منظور تعیین جانشین ملامحمد عمر در میان تحریک طالبان، در جریان است که یکی از گزینه‌ها مولوی یعقوب پسر ملا محمد عمر می‌باشد.
اما بعدا طالبان با نشر اعلامیه‌ای مرگ او را به گونۀ رسمی تایید کردند. پرسش اینجاست که آیا واقعا ملا محمد عمر دو سال پیش درگذشته است؟ اگر چنین است، پس اعلام خبر درگذشت او در مقطع حساس از زمانی که قرار است مذاکرات صلح میان حکومت افغانستان و طالبان با وساطت پاکستان صورت گیرد، با این مذاکرات در رابطه است.
درگذشت ملا محمد عمر
در گذشته نیز رسانه‌های مختلف بارها در مورد زنده بودن و یا آزاد بودن رهبر طالبان سوالاتی را مطرح کرده بودند. در مواردی گفته شده بود که ملا محمد عمر در زندان پاکستان است و یا گاهی هم این شایعه به گوش می‌رسید که وی به دلیل بیماری وفات کرده است.
ریاست جمهوری افغانستان روز چهارشنبه (29 جولای) با نشر اعلامیه‌ای گفت که «بر اساس معلومات موثق، مرگ ملا محمد عمر، رهبر طالبان را در ماه حمل ۱۳۹۲ (اپریل ۲۰۱۳) در پاکستان، تایید می‌کند.» یک مقام افغان همچنان به رسانه‌ها گفت که حکومت افغانستان خبر مرگ ملا محمد عمر را از مقام‌های پاکستانی دریافت کرده است.
اریک شولتز سخنگوی کاخ سفید نیز روز چارشنبه 29 جولای طی یک کنفرانس مطبوعاتی، گزارش‌های نشر شده مبنی بر درگذشت ملا محمد عمر را موثق خواند.
اما طالبان ناوقت روز پنجشنبه درگذشت رهبر خود را رسما تایید کردند و در اعلامیه‌ای آنان بدون ذکر وقت دقیق وفات ملا محمد عمر، آمده است که وی مدتی قبل به دلیل مریضی که عاید حالش گردیده بود، وفات کرده است.
چالش‌هایی فراراه طالبان
صف واحد طالبان و خاصتا شورای رهبری طالبان بعد از مرگ ملا محمد عمر به مشکلاتی مواجه خواهد شد و تلاش‌ها برای ایجاد انشعاب در صف آنان به راه انداخته خواهد شد.
اگر ملا محمد عمر واقعا دو سال پیش فوت کرده بود، از نظر شرعی وقتی یک امیر به هر دلیلی از دنیا می‌رود، باید فورا جانشینش تعیین گردد. مبارزۀ مسلح به فرمان امیری که از دنیا رفته است، تصامیمی که بنام وی گرفته شده و بخصوص چگونگی مرگ وی، سوالاتی اند که می‌توانند تحریک طالبان را با چالش‌هایی مواجه سازند. هرچند طالبان به دلیل مصلحت و متحد نگهداشتن صف خود این راز را سر به مهر نگهداشته بودند، اما چرا اکنون که شرایط برای تفرقه در صف آنان سازگار شده است، درگذشت او را تایید کردند.
همزمان با مذاکرات در مری-اسلام‌آباد، شورای رهبری طالبان اعلامیه‌ای صادر کردند که به صورت مبهم، افرادی را که بنام طالبان در آن مذاکرات سهم گرفته بودند، رد ننمودند. از موقف نرم طالبان چنین بر می‌آمد که یا این تغییر در موقف، ناشی از اختلاف در صف آنان ویا به دلیل فشارهای پاکستان است.
منابع نزدیک به طالبان اختلاف در صف آنها را رد می‌کنند، اما فشارهای پاکستان را در تغییر موقف طالبان تا حدی مؤثر می‌دانند. گفته می‌شود که در روزهایی که پاکستان درصدد بود تا طالبان را به میز مذاکره حاضر نماید، فشارهای گونه‌گونی بر آنان وارد آورد و همین فشار‌ها سبب شد تا شورای رهبری طالبان اعلامیه‌ای صادر نماید که مذاکرات اسلام آباد را رد ننماید.
جانشین ملا محمد عمر
طالبان فورا بعد از تایید کردن درگذشت ملا محمد عمر اعلامیه‌ای در بارۀ تعیین امیر جدید به نشر سپردند. در اعلامیۀ طالبان آمده است: «اعضای شورای رهبری امارت اسلامی، مشائخ و علماء کرام که از اعتبار شرعی اهل الحل و العقد برخوردار هستند در جریان یک نشستی بعد از مشوره های طولانی، ملا اختر محمد منصور دوست و شخص نزدیک و قابل اعتماد ملا محمد عمر مجاهد و معاون پیشین امارت اسلامی را به حیث امیر امارت اسلامی تعیین کردند.»
اعلامیه می‌افزاید: «همچنین بنابر مشوره و تائید نشست مذکور هریک شیخ الحدیث مولوی هیبت الله آخندزاده رئیس عمومی پیشین محاکم امارت اسلامی؛ و ملا سراج الدین حقانی فرزند مولوی جلال الدین حقانی شخصیت مشهور جهادی و علمی و قومندان شناخته شدهء امارت اسلامی، بحیث معاونین امارت اسلامی تعیین شدند.»
هرچند طالبان در این اعلامیه گفته اند که «در جلسهء تعیین زعیم از جانب علماء کرام، مشائخ و بزرگان امارت اسلامی با ملا اختر محمد منصور بحیث امیر المؤمنین علی السمع و الطاعة بیعت صورت گرفت و ایشان را نیز بحیث امیر شرعی، تعهد به التزام شریعت کردند.» اما پیش از این گمان بر این بود که رهبر جدید طالبان لقب “امیر المؤمنین” را نخواهد داشت.
طالبان با برگزیدن ملا اختر محمد منصور شخص قابل اعتماد ملا محمد عمر، به حیث رهبر شان و ملا سراج الدین حقانی پسر مولوی جلال الدین حقانی به حیث معاون ملا اختر محمد منصور تا حدی زیادی توانستند جلو انشعاب در صف خود را بگیرند.
طالبان همچنان تلاش خواهند کرد تا هم‌پیمانان خارجی شان از کشور‌های مختلف، مانند ایمن الظواهری رهبر شبکۀ القاعده، با ملا اختر محمد منصور به حیث امیر مسلمانان بیعت کنند تا توجیهی برای دادن عنوان امیر مسلمانان تمام جهان برای ملا اختر محمد منصور باشد و بدین ترتیب جلو پیوستن افراد آنان به گروه داعش را بگیرند.
سرنوشت مذاکرات صلح
با توجه به فشارهای پاکستان، طالبان در موقعیت حساسی قرار گرفته اند. همچنان اکنون که خبر درگذشت ملامحمد عمر به نشر رسید، امکان از سرگیری مذاکرات صلح تا مدت نامعین به تعویق خواهد افتاد. از همین‌رو وزارت خارجۀ پاکستان در اعلامیۀ خود گفت که گفتگوهای صلح که قرار بود روز جمعه در اسلام آباد برگزار گردد، به دنبال مرگ ملا عمر رهبر پیشین طالبان و ایجاد سردرگمی در درون آن گروه، به تعویق می‌افتد.
هرچند گفته می‌شود که ملا اختر محمد منصور به گفتگوهای صلح تمایل دارد، اما طالبان تحت رهبری ملا اختر محمد منصور به حیث معاون ملا محمد عمر، بارها به نقش دفتر قطر به عنوان یگانه مرجع مذاکرات سیاسی تاکید کرده است؛ پس ملا اختر محمد منصور نیز به گفتگوهای صلح از طریق دفتر قطر، علاقه دارد.
از طرف دیگر تجربه نیز نشان داده که این دفتر مرجع باصلاحیت در تصمیم گیری‌های سیاسی است. آزادی تعدادی از اتباع خارجی از جمله باو برگدال سرباز امریکایی در برابر آزادی 5 زندانی طالب از زندان گوانتانامو، آزادی چند تبعۀ ترکیه، یک تبعۀ قرغیزستان و یک پیلوت روسی که در نتیجۀ فرود اضطراری هلیکوپتر شان در ولایت لوگر توسط طالبان دستگیر شده بودند، همه در نتیجۀ مذاکراتی صورت گرفت که میان دفتر قطر و نمایندگان این کشور‌ها صورت گرفت. اگر دفتر قطر صلاحیت نمی‌داشت، چگونه ممکن بود که توافق در قطر صورت گیرد و افراد در افغانستان آزاد شوند؟
پایان