د مالیاتو معافیت او د افغانستان پر اقتصاد یې اغیزې
لیکنه: د ستراتېژیکو او سیمهییزو څېړنو مرکز (CSRS)
یادونه: د دغه تحلیل د پي ډي اېف فایل لپاره دلته کېک وکړئ.
___________________________________________________________________
په دې ګڼه کې لولئ:
- د مالیاتو معافیت او د افغانستان پر اقتصاد یې اغیزې
- سریزه
- د مالیاتو معافیتونه څه دي؟
- د مالیاتو معافیت پلي کولو دلیلونه
- د افغانستان پر اقتصاد د مالیاتو د معافیت مثبتې اغیزې
- د مالیاتو د معافیت منفي اغیزې او ننګونې
- پايله
- وړانديزونه
- سرچینې
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
د پیړیو راهیسې، مالیه د حکومتدارۍ لپاره خورا مهمه ده ځکه چې دا د عامه خدماتو چمتو کولو، زیربنا کې پانګونې، د ټولنیزو پروګرامونو ملاتړ او اقتصادي ثبات ساتلو لپاره اړیني مالي سرچینې چمتو کوي. همدارنګه، مالیه د شتمنیو په عادلانه ویش، د دولت د روڼتیا او حساب ورکونې په زیاتولو او د فساد په کمولو کې مهم رول لوبوي. د مالیاتو له موثر سیستم پرته به دولتونه د خپلو چارو د پرمخ بیولو توان ونلري، پرمختیايي پروګرامونه به په لاره نه شي اچولی او په ټولنه کې به د نظم او ثبات د ساتلو توان ونلري.
په وروستیو کلونو کې د افغانستان اقتصاد د سیاسي بې ثباتۍ، ناامنیو او اقتصادي محدودیتونو په ګډون له ګڼو ننګونو سره مخ شوی دی. په ورته وخت کې د سياسي بدلونونو او د بهرنيو مالي مرستو په بې ساري کمښت سره د خلکو د ژوند او مصرف کچه راټيټه شوې او په پايله کې په عمومي توګه د اقتصادي فعاليتونو کچه د پام وړ کمه شوې ده. په دې حالت کې د افغانستان اسلامي امارت د سوداګرو د اتحادیو د ملاتړ او پر هغوی د مالي فشار د کمولو په موخه (د معلوماتو پر اساس د مالیې وزارت په هیواد کې ۲۰۶ راجستر شوي اصناف لري) او متشبثینو د مالیاتو کمولو او د مالیاتو معافیت پالیسي پلي کړې ده. دا معافیتونه، چې د مالیې تادیه کولو لپاره د عایداتو حد لوړول او د مالیاتو کمول پکې شامل دي. په دې وروستیو کې د اسلامي امارت د مالیې وزارت د کوچنیو کاروبارونو لپاره چې مالیه هم پکې شامله ده، د عاید لږ تر لږه حد له ۱۵۰ زره افغانیو څخه ۲ میلیونه افغانیو ته لوړ کړی دی. د دغو تصديو په عايداتو باندې چې اندازه يې له ياد شوي حد څخه زياته وي د ماليې سلنه له ۰،۵ سلنې څخه ۰،۳ سلنې ته راټيټه شوې ده. دا پدې مانا ده چې کله یو هټیوال ۳ ميلیون عاید ولري، د هغه ۲ ميلیون عاید له مالیې څخه معاف دی او پر پاتې یو ملیون یې ۰٫۳ سلنه مالیه وضع کیږی. بايد يادونه وشي چې د ۱۴۰۳ کال په لومړيو کې حکومت د هټيو په لوحو او زياتو جريمو باندې هم ماليه معاف کړې وه. د دې ترڅنګ حکومت په تېرو درېیو کلونو کې په بېلابېلو برخو کې اسانتیاوې او معافیتونه برابر کړي او عملي کړي دي. [۱]
د اقتصادي پالیسۍ د یوې وسیلې په توګه د مالیاتو معافیت کمول د یو هیواد په اقتصاد پراخه اغیزه لرلای شي. دا اغیزې دواړه هم مثبت او هم منفي کیدای شي او په مختلفو فکتورونو پورې اړه لري لکه د پالیسیو د پلي کولو څرنګوالی، عمومي اقتصادي شرایط او د مالیاتو په جوړښت پورې اړه لري. په افغانستان کې، د کمزوري اقتصاد او د اقتصادي پراختیا د بیړنۍ اړتیا په پام کې نیولو سره، دا خورا مهم دی چې د هیواد په اقتصاد باندې د مالیاتو معافیت اغیزې په دقت سره وڅیړل شي.
دا تحلیل هڅه کوي چې د افغانستان په اقتصاد باندې د مالیاتو معافیت بیلابیلې اغیزې وڅیړي او دا موضوع ښه بررسي کړي، چې آیا دا معافیت د دولت مطلوب اهداف ترلاسه کولی شي او که نه؟ د دې تګلارو مثبتو او منفي اغیزو ته په ژور نظر سره، موږ به هڅه وکړو چې د مالیاتو معافیت اغیزمنتیا ښه کولو لپاره حل لارې او د راتلونکو پالیسیو لپاره وړاندیزونه وړاندې کړو.
د مالیاتو معافیتونه څه دي؟
په ۱۳۸۷ کال کې تصویب شوی پر عایداتو د مالیاتو د قانون له مخې، چې تر اوسه نافذ دی، معافیت عبارت «د عایداتو له مالیې څخه هغه کسر دی چې د دې قانون د حکمونو له مخې ورته ورکول کیږي». دغه قانون په بېلابېلو برخو کې مشخصې قضيې د معافيت په توګه يادوي، د بېلګې په توګه د دولت د عوايدو د يوولسمې مادې پر بنسټ، د دولتي شرکتونو په استثناء چی مالياتو کې نه شاملېږي، يا په لسمه ماده کې د موسسو معافيت، شپږمه ماده، د غیر مقیم وګړو معافیت او همدارنګه په څوارلسمه ماده کې، د ۱۳ مواردو یادونه شوې چې په پایله کې پر مالیه ورکولو کې شامل ندي. نورې ورته قضیې هم ذکر شوي چې د مالیې څخه معاف دي. په دې قانون کې د معافیت بله طریقه هم وړاندې شوې ده. که څه هم د اقتصادي فعالیت په پایله کې عواید په مالیاتو کې شامل دي، خو د دې مقدارونو د شاملولو لپاره یو حد په پام کې نیول شوی. د بېلګې په توګه، د حقيقي اشخاصو د ماليې په څلورمه ماده کې راغلي، چې د افرادو عايد تر ٥٠٠٠ افغانيو پورې له ماليې معاف دى او يا تر ١٠٠٠٠ افغانيو پورې د جایدادکرايه له ماليې معاف ده. همدارنګه د ۷۵ مادې پر بنسټ، د کوچنیو تشبثاتو له ۶۰ زره افغانیو څخه کم عاید مالیاتی محاسبه او مالیه نه لري. همدارنګه د افغانستان پر عایداتو د مالیاتو په قانون کې ورته نورې قضیې هم لیدل کیدی شي. [۲]
د مالیاتو معافیت پلي کولو دلیلونه
د حکومت لوړ پوړو چارواکو په یوه غونډه کې چې په ترڅ کې یې خلکو ته د مالیاتو معافیت اعلان وشو، د دغې پرېکړې مختلف لاملونه یی په ګوته کړل. د دې لاملونو له جملې څخه د اسلامي امارت د مشرتابه لخوا د خلکو د غږ اوریدل، د اسلامي امارت د رهبرۍ شفقت، د خلکو او په ځانګړې توګه سوداګرو ته د اسانتیاوو رامنځته کول او د دولت له لوري د شویو ژمنو عملي کول دي. [۱] البته، د پورته هر یو ذکر شوي قضیې د دې معافیتونو په پام کې نیولو لپاره ښه دلیل کیدی شي، خو د سیاسي دلایلو په پام کې نیولو پرته، چې تل د مالیاتو د معافیت په پلي کولو کې یو لوی عامل دی، له اقتصادي پلوه، د مالیاتو د معافیت مهم لاملونه چې دولتونه ورته پام کوي په لاندې ډول دي. لکه څنګه چې به ولیدل شی دا معافیت به په عامو خلکو او اقتصاد باندې مثبت اغیزه ولري او تر ټولو زیات دا به په ټولنه او سوداګرو مستقیم او ستره اغیزه ولري.
۱– د عملیاتي لګښتونو کمښت
- د مفاد زیاتوالی: د مالیاتو په کمولو یا له منځه وړلو سره به وګړي او متشبثین وکولی شي ډیره ګټه وکړي. د ګټو دا زیاتوالی دوی دې ته هڅوي چې د دوی د سوداګرۍ پراختیا لپاره ډیرې مالي سرچینې ولري.
- د سوداګرۍ پراختیا لپاره د زیاتو سرچینو تخصیص: د مالیاتو د معافیت له لارې خوندي شوي مالي سرچینې د سوداګرۍ وده، نوي محصول پراختیا، او بازارموندنې کې پانګوونې لپاره تخصیص کیدای شي. [۳]
۲– پانګونې ته هڅونه
- په سوداګرۍ کې د پانګونې زیاتوالی: د مالیاتو معافیت کولی شي د سوداګرو او متشبثینو په سوداګرۍ کې مثبته روحیه راولي او دوی هڅوي چې په سوداګرۍ کې نوې پانګونه وکړي. لکه د نویو وسایلو اخیستل، د تولید زیاتول او د کار بهیر ښه کول.
- د کوچنیو او متوسطه متشبثینو ملاتړ: د مالیاتو د معافیت له ادرسه ترلاسه شوي مقدارونه ښایي د متشبثینو د ژوند په نورو برخو کې وکارول شي او د دوی د ژوند کیفیت ښه کړي لکه روغتیا، تعلیم او تفریح. [۴]
۳– دندو پیدا کول
- د کاري فرصتونو زیاتوالی: د مالیاتو معافیت کولی شي له سوداګرۍ سره مرسته وکړي چې ډیر کارګران استخدام کړي. یا دا د نویو کاروبارونو د رامنځته کیدو لامل کیږي، په دواړو حالتونو کې دا معافیت د بیکارۍ د کچې د راټیټیدو او د کورنیو د عاید د زیاتوالي لامل ګرځي.
- د کاري شرایطو ښه والی: د معافیت له امله د سوداګرۍ د مالي وضعیت په ښه کیدو سره، سوداګر کولی شي د خپلو کارمندانو لپاره غوره کاري شرایط چمتو کړي، کوم چې کولی شي د کار اطمینان او تولید زیات کړي. [۵]
۴– د سیالۍ پیاوړتیا
- بیو ټيټوالی: د مالیاتو معافیت کولی شي اصنافو ته فرصت ورکړي چې د خپلو محصولاتو او خدماتو بیې ټیټي کړي، کوم چې کولی شي د بازار تقاضا زیاته کړي او د بازار ونډه یې ښه کړي، چې په پایله کې یې د دوی عاید زیاتوي.
- د کیفیت او نوښت زیاتوالی: د خوندي شوي مالي سرچینو په کارولو سره، سوداګر کولی شي په څیړنه او پراختیا کې پانګونه وکړي، د محصولاتو او خدماتو کیفیت ښه کړي او نوښت وکړي چې کولی شي په کورنیو او نړیوالو بازارونو کې د دوی د سیالۍ وړتیا لوړولو کې مرسته وکړي. [۵]
۵– رسمي کولو ته هڅونه
- د غیر رسمي اقتصاد کمول: د مالیاتو معافیت کولی شي غیر رسمي سوداګرۍ راجستر او رسمي کولو ته وهڅوي. د سوداګرۍ رسمي کول دوی ته مالي اسانتیاوو، دولتي خدماتو او لوی بازارونو ته د لاسرسي زمینه برابروي او په پایله کې د اقتصادي ودې سره مرسته کوي.
- د مالي روڼتیا زیاتوالی: د سوداګرۍ په رسمي کولو سره، مالي روڼتیا زیاتیږي او حکومت کولی شي په ښه توګه اقتصادي فعالیتونه وڅاري.
- د مالیاتو د تیښتې مخنیوی: د مالیې څخه تېښته او غیر رسمي اقتصاد ته د تګ یو د مالیاتو لوړ بار دی. دا مالیاتي معافیت کولای شی چی دا بار کم کړي او له دې ناحیه څخه د مالیاتو د تیښتې هڅونه له منځه یوسي. [۴]
۶– د مصرف او تقاضا زیاتوالی
- د مصرف وړ عاید زیاتوالی: د مالیاتو معافیت کولی شي په ټوله کې د سوداګرو او کسب کارانو او ټولنې د مصرف وړ عاید ډیر کړي، کوم چې کولی شي د کورني توکو لپاره د غوښتنې زیاتوالي لامل شي.
- د اقتصادي څرخ په حرکت راتلل: د تقاضا زیاتوالی کولی شي په بیلابیلو سکتورونو کې تولید او پلور وهڅوي او په پایله کې د هیواد په ټولیزه اقتصادي وده کې مرسته وکړي.
د افغانستان پر اقتصاد د مالیاتو د معافیت مثبتې اغیزې
- د سوداګرو د ژوند د کچې لوړول
په افغانستان کې سوداګر د ژوند مناسب معیار نه لري او دا چې مالیه یو ډول لګښت دی، نو هر ډول مالیه چې دغه لګښت کموي، د دغو سوداګرو د ژوند کیفیت ورسره ښه کیږی. معمولا، دوی د ناچارۍ له مخې سوداګرۍ پیل کوي او د خپلې لږې پانګې په کارولو سره چې دوی د ډیرو کلونو په اوږدو کې له ډیرو ستونزو سره راټول کړي یا له چا څخه پور اخیستی او سوداګري یې پری شروع کړې ده او د لږ عاید سره خپل ژوند تیروي. د متشبثینو د دې ډلې لپاره، د مالیاتو معافیت د خپلو اوږو څخه د لګښتونو د بار کمولو معنی لري او دوی کولی شي دا سرچینې د خپل کوچني سوداګرۍ پانګې ته وراضافه کړي یا په بل ځای کې چې اړین وي مصرف کړي، په ځینو مواردو کې لکه د ځان او کورنۍ تعلیم او روغتیا. ځینو برخو کې د مالیاتو معافیت د توکو قیمتونو کمولو سره مرسته کوي او کیدی شي عام خلک هم کولی شي د دې مثبت اغیزو څخه ګټه پورته کړي. دا ځکه چې سوداګر عموما مالیه د توکو په لومړی قیمت کی ور اضافه کوي.
- د کمیت او کیفیت له پلوه د سوداګرۍ پراخوالی او بهبود او اقتصادي وده
په داسې یو حالت کې چې د افغانستان اقتصادي وضعیت مناسب نه وي او د بیکارۍ کچه لوړه وي، د معافیت په شمول د مالیاتو معافیت هڅونه کولی شي د سوداګرۍ وده او پرمختګ دواړه په کمیت او کیفیت کې ښه کړي. داسی چې، ټیټه مالیه د نویو تصدیو رامنځته کول هڅوي او په اقتصاد کې د نویو سوداګرۍ رامنځته کولو هڅونه زیاتوي. البته دا مسله یوازې د مالیې له معافیت سره تړاو نه لري، بلکې له نورو عواملو سره هم تړاو لري، لکه څنګه چې د تېر حکومت چارواکي او کارکوونکي له دولتي دندو لیرې شوي او کوچنیو او منځنیو تشبثاتو ته یې مخه کړې ده. له بلې خوا، د مالیاتو د معافیت له امله د لګښتونو کمښت د سوداګرۍ پراختیا، د کاري بهیرونو ښه والی، نوښت او د نویو توکو او خدماتو معرفي کولو لامل کیږي او دا د کار ځواک د جذب او د کار د کچې د لوړولو لپاره زمینه برابروي. د دندو په رامنځته کولو سره د ټولنې د عاید کچه لوړیږي او په ورته وخت کې په اقتصاد کې د مصرف کچه هم لوړیږي. دا پدې مانا ده چې د مالیاتو معافیت کولی شي په ورته وخت کې په بازار کې عرضه او تقاضا دواړه زیات کړي. د عرضې او تقاضا زیاتوالی د پانګونې کچه لوړوي او پدې توګه اقتصاد وده کوي.
- د مالیاتو د تیښتې مخنیوی او د رسمي اقتصاد پراخول
د افغانستان په څېر په مخ پر ودې هېوادونو کې د مالیې د نه ورکړې او د مالیې په ورکولو کې تېښته یو لامل پر کوچنیو، وړو تصدیو د درنو مالیاتو لګول دي. د وخت په تیریدو سره، ملاماتونکي او غیر معقول مالیات یا د کوچنې سوداګرۍ د سقوط لامل کیږي یا دوی مجبوروي چې له مالیاتو څخه ډډه وکړي. همدارنګه، د مالیاتو لوړه کچه سوداګر مجبوروي چې د جوازونو ترلاسه کولو یا نوي کولو پرته په غیر رسمي توګه خپل فعالیتونه دوام وکړي. دا حالت د غیر رسمي اقتصاد د پراختیا لامل کیږي، کوم چې یوه جدي ستونزه ده او په اقتصاد باندې د نه جبرانېدونکي اغیزې پریږدي. له یوې خوا، دا یو ډول ستونزې رامنځته کوي لکه بانکي خدماتو ته او بازارونو ته د لاسرسي نشتوالی او د سوداګرۍ لپاره عالي فرصتونه. له بلې خوا، دا به د دولت لپاره ستونزمن او ګران وي چې د دې تصدیو څارنه وکړي او دا به د مالیاتو څخه د تېښتی له امله د دولت عواید کم کړي. د مالیاتو معافیت او د مالیاتو معقول تعیین د مالیې څخه د تېښتې مخه نیسي او خلک هڅوي چې جواز ترلاسه کړي او قانوني سوداګرۍ رامینځته کړي.
د مالیاتو د معافیت منفي اغیزې او ننګونې
د دولت د عوایدو کمښت: مالیه د ورکوونکي لپاره مصرف او ترلاسه کونکي یعنی دولت لپاره عاید ګڼل کیږي. مالیات د دولت د عوایدو یوه مهمه او اساسي سرچینه ده، چې د نړیوال بانک د راپور له مخې دا د اسلامي امارت د ټولو عوایدو ۱۲ سلنه جوړوي. [۶]د اعلان شوي مالیاتو معافیت د دولت د عاید کچه راټیټوي او په داسې حالت کې چې د حکومت لاسونه د نړیوالو مرستو څخه کم دي او د افغانستان اقتصاد په خراب حالت کې دی، دا کولی شي حکومت وننګوي او د دولت د بودیجې کسر زیات کړي. دا پدې مانا ده چې دا په بالقوه توګه د پرمختیایي پروژو، تعلیم، روغتیا او نورو حیاتي سکتورونو په ګډون په مختلفو مواردو کې د دولت په فعالیتونو او د هغې په خدماتو منفي اغیزه کولی شي. دا مسله ممکن د خلکو د ناخوښۍ د کچې د لوړیدو لامل شي او د هیواد په کچه د اعلان شوي مالیې معافیت مثبتې اغیزې خنثی او له منځه یوسي.
د مالیې بې عدالتي: د مالیې غوره معافیت هغه دی چې هرڅوک ترې ګټه پورته کوي. تر څو کله چې د اقتصاد د یوې برخې فعالین له دې څخه ګټه پورته کړي، نور تر ډیر فشار لاندې رانه شي یا د لومړۍ ډلې د معافیت په پایله کې د کسر بار په غاړه واخلي. که نه نو، معافیت به د عدالت له اصولو سره په ټکر کې وي چې د حکومت لخوا پلي کیږي. که څه هم متشبثینو او کوچنیو سوداګرو ته د دوی په سوداګرۍ کې د مالیې معافیت ورکول کیږي، مګر حکومت د بودیجې د کسر د جبرانولو لپاره، د جواز اخیستلو، د روغتیا او تعلیمي خدماتو د وړاندې کولو او د مالیاتو د ورکولو په وخت کې د پیچلو سیسټمونه او د وخت ضایع کول، او نور شرایط ولګوي دا به د معافیت اغیزمنتوب خنثي کړي او ځینو لپاره به داسې ښکاري چې دا معافیت یوازې د دولت لخوا په نورو سکتورونو کې د مالیاتو او فیسونو زیاتوالي پټولو یا عادي کولو لپاره اخیستل شوي. داسې چې لیدل کېږي په بېلابېلو څانګو کې لکه د ښوونځي سند، د پوهنتون ډیپلوم، تذکره، د نکاح سند او د بهرنیو چارو وزارت له خوا د دې اسنادو تصدیق او نورو څانګو کې فیسونه ډېر لوړ شوي او دا په دې مانا ده چې د مالیاتو بار د نورو په پرتله د ټولنې پر هغه برخې چې تر ټولو بې وزله طبقې وي، اچول شوي دي.
اوږدمهاله منفي اغیزې: که څه هم د مالیاتو معافیت د اقتصادي ودې د هڅولو او د کوچنیو سوداګریو او متشبثینو د ملاتړ لپاره د لنډ مهاله وسیلو په توګه ګټور کیدی شي، خو که په اوږد مهال کې په سمه توګه اداره نشي کولی شي د افغانستان په اقتصاد جدي منفي اغیزې ولري. په دې اغیزو کې د دولتي عوایدو کمیدل شامل دي (لکه څنګه چې په پورته برخه کې تشریح شوي). د عوایدو د کمښت په پایله کې، په مهمو سکتورونو لکه ښوونه او روزنه او ترانسپورت کې د دولت پانګونه کمه شوې، چې کولی شي د عامه خدماتو وړاندې کولو کې د کمیت او کیفیت له پلوه د پام وړ منفي اغیزې ولري. د مالیاتو د معافیت ضعیف مدیریت او د مالیاتو په سیسټم کې د تبعیض شتون په صورت کې چې د سوداګرۍ اتحادیې او حکومت ته نږدې ډلو لخوا د لابی کولو یا د مالیې کلتور ضعیف کیدو لخوا اغیزمن کیږي، په هغه حالت کې چې لوی یا متوسط مالیه ورکوونکي احساس کوي چې معافیتونه غیر عادلانه دي او دا د دوی لپاره نه دي یا دا چې دا معافیت په مستقیم یا غیر مستقیم ډول د مالیاتو لوړ بوج پر دوی تحمیل کړي، چې د مالیاتو د ورکولو څخه تېښته، د غیر رسمي اقتصاد پراختیا او د نا رضایتۍ او بې عدالتۍ د زیاتوالی باعث کیږی، چی دا ټول د افغانستان د پایداره پراختیا مخه نیسي او د مالیاتو د سیستم پیچلتیا زیاتوي.
پایله
د مالیاتو د معافیت د اسانتیاوو د وړاندې کولو په دوام، اوس چی د افغانستان اسلامي امارت د سوداګرو او اصنافو د عایداتو حد چې د مالیې له مخې له ۱۵۰ زره افغانیو څخه ۲ میلیونو افغانیو ته لوړ شوی او له دې څخه پورته د مالیاتو د ورکړی سلنه یې له ۰٫۵٪ څخه ۰٫۳٪ ته راټیټه کړې او ټاکل شوې چې دا موضوع له ۱۴۰۳ کال حمل د میاشتې له لومړۍ نیټې څخه پلي شي.
د معافیت دغه کټګوري د افغانستان پر اقتصاد مثبت او منفي اغیزې لري. د بیلګې په توګه، دا کولی شي د متشبثینو او سوداګرو د ژوند کچه ښه کړي ځکه چې د مصرف اضافي بار د دوی اوږو څخه لیرې کیږي. همدارنګه، د مالیاتو د معافیت له امله د مصرف کمښت او د دواړه کمیت او کیفیت له نظره د سوداګرۍ پراختیا او پرمختګ لامل کیږي او په عمومي توګه د اقتصادي ودې لامل کیږي. تر څو دغه سوداګر وکولای شي چې له مالیې څخه معاف شوې پیسې په خپل کاروبار کې ولګوي او خپلې سوداګرۍ ته پراختیا ورکړي او یا یې په نورو ځایونو کې وکاروي، چې په لومړي صورت کې په اقتصاد کې عرضه او روزګار زیاتیږي او په دوهم صورت کې عرضه او تقاضا زیاتیږي. د عرضې او تقاضا په وخت کې اقتصادي وده ترلاسه کیږي. همدارنګه، د مالیاتو معافیت کولی شي د سوداګرۍ مالکین وهڅوي چې په خپل وخت مالیه ورکړي او جواز ترلاسه کړي او رسمي اقتصاد ته مخه کړي.
له بلې خوا، مالیاتي معافیت کولی شي په اقتصاد او ټولنه منفي اغیزه ولري. د بیلګې په توګه، دا به د دولت عواید کم کړي او د بودیجې کسر به زیات کړي. دا د دولت بنسټیز فعالیتونه ګډوډوي او د بودیجې د نشتوالي لامل کیږي. سربېره پردې، دا کولی شي په غیر عادلانه توګه د یوې ډلې له اوږو څخه د مالیاتو بار او مالي فشار لرې کړي او د نورو ډلو په اوږو که مالیه ورکوونکي یا عام خلک وي کېږدي. دا د نا رضایتۍ لامل کیږي او په حکومت باندې د ملت باور کموي. همدارنګه، معافیت کولی شي په اقتصاد باندې اوږدمهاله منفي اغیزې ولري، لکه د دولت د عوایدو کمول، نابرابرۍ، او د مالیاتو کلتور کمزوری کول.
وړاندیزونه
- د دې منفي اغیزو د مخنیوي لپاره، حکومت باید د مالیاتو معافیت په احتیاط سره پلان او اداره کړي او په منظمه توګه د دې اغیزې ارزونه وکړي ترڅو د بې عدالتۍ او اوږدمهاله ستونزو د رامنځته کیدو مخه ونیسي.
- اصل دا دی چې دولت خپل عاید له داسې لارو څخه ترلاسه کړي چې په عامو خلکو او په ځانګړې توګه غریبه طبقه باندې لږ فشار راوړي. که غواړي چې مالیه زیاته کړي، باید په منطقي ډول سره عامو خلکو ته د هغې دلایل وړاندې کړي، له ښکېلو ډلو او کارپوهانو سره مشوره وکړي او د کمښت او معافیت په صورت کې دې د معافیت له امله د عاید د کمښت د پوره کولو لپاره بدیلې سرچینې اعلان کړي. دا ډول د روڼتیا، مشورې، رضایت او څارنې لپاره د خوښې وړ ساحې دي.
- که څه هم د دولت په مجموعي عوایدو کې د کوچنیو کاروبارونو او ټولنو ونډه کمه ده، خو وړاندیز کیږي چې حکومت دې د مالیې په عایداتو کې د کموالي د جبرانولو لپاره په غیر مالیاتي عوایدو لکه د کانونو په عوایدو تکیه وکړي. په هغه ټولو مالیاتو او غیر مالیاتي عوایدو باندې تکیه کولو څخه دې ډډه وکړي، کوم چې د ورځې په پای کې باید د عامو خلکو، په ځانګړې توګه د بې وزلو لخوا تادیه شي. [۷]
- ورکړل شوی معافیت تطبیق شي او د هغې د تطبیق څخه په سمه توګه نظارت وشي. د هغو کسانو سره چې د معافیت څخه ناوړه ګټه پورته کوي او د مالیاتو د ورکړې څخه تېښته کوي قانوني معامله وکړي او د غیر رسمي اقتصاد مخه ونیسي. د مالیاتی معافیت د تطبیق اغیزې باید د توکو په نرخونو کې ولیدل شي ترڅو وښيي چې ټول خلک ترې ګټه پورته کړي. [۷]
- علمي نهادونه د هغې مثبت او منفي اغیزې په علمي او مستند ډول وڅیړلي ترڅو پایلې یې په راتلونکو پالیسیو کې وکارول شي.
سرچیني
- https://www.youtube.com/watch?v=gdCL2zGa2v4
- https://mof.gov.af/sites/default/files/2019-02/%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%20%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AA%20%282%29.pdf
- Hosono, K., Hotei, M., & Miyakawa, D. (2023). Causal effects of a tax incentive on SME capital investment. Small Business Economics, ۶۱(۲), ۵۳۹-۵۵۷٫
- https://alvandhesaban.com/what-is-a-tax-exemption/
- Harju, J., & Kosonen, T. (2012). The impact of tax incentives on the economic activity of entrepreneurs(No. w18442). National Bureau of Economic Research.
- https://thedocs.worldbank.org/en/doc/892ff644f4cc53304fa51c414ab25b1f-0310012024/original/Afghanistan-Economic-Monitor-February-2024.pdf