توافق‌نامه با آی اس آی؛ نه آن دشمنی، نه این دوستی!
“دشمن افغانستان هیچ‌گاه دوست پاکستان نخواهد شد!” این سخنی بود که نوازشریف صدراعظم پاکستان در سفر اخیر خود به کابل، در جریان کنفرانس مطبوعاتی با رئیس‌جمهور غنی بیان کرد. تعبیر ساده از این سخن این است که تروریسم دشمن مشترک هر دو کشور است و مبارزۀ مشترک علیه این پدیده ایجاب می‌نماید که پاکستان، دشمن افغانستان را دشمن خود تلقی نموده و با آن به عنوان دشمن برخورد نماید، اما در مقابل از افغانستان نیز انتظار دارد تا با دشمن پاکستان، به عنوان دوست معامله نکند.
این سخن نوازشریف می‌توانست فقط به عنوان یک تعهد دوستانه که در سخنرانی‌های دیپلوماتیک معمول است، تلقی گردد؛ اما افشای این مسئله که میان سازمان‌های استخباراتی دو کشور، یعنی آی اس آی و امنیت ملی افغانستان، توافقنامه‌ای به منظور همکاری‌های مشترک به امضا رسیده است، در افغانستان سروصدا برانگیخت و به خصوص پنهان‌کاری حکومت در افشای متن این توافق‌نامه فرصتی به رسانه‌ها داد تا علیه آن به بسیج اذهان عامه بپردازند و همین موضوع عکس‌العمل‌های تندی را علیه حکومت، حتی در پارلمان نیز موجب شد.
قابل یادآوری است که مدت‌ها قبل از امضای توافق‌نامه، خبر از همکاری میان نهاد‌های استخباراتی دو کشور در رسانه‌ها منعکس شده بود. مثلا گفته می‌شد که اعضای “آی اس آی” به زندان‌های افغانستان رفته و در آنجا از زندانیان بازپرسی می‌نمایند. به همین دلیل نیز مقامات امنیتی افغان به خواست آی اس آی، همه زندانیانی را که گفته می‌شود از افراد نسبتا مهم طالبان اند، از ولایات مختلف به زندان بگرام برده‌اند تا کار بازپرسی و تحقیق از آنان توسط آی اس آی، آسان‌تر شود.
تعریف از دشمن مشترک
عدم اعتماد میان دو کشور در طول سال‌های گذشته دیواری چنان بلند در روابط به میان آورده که نمی‌توان آنرا در کوتاه‌مدت از میان برداشت. در طول سال‌های گذشته در افغانستان، در عقب هر فعالیت تخریب‌کارانه و هر کشتاری که صورت گرفته، متهم اصلی پاکستان تلقی شده است.
دشمن پنداشتن پاکستان و تبلیغ در این مورد به صورت طبیعی موجب اختلاف در تعریف دوست و دشمن میان دو کشور گردیده است؛ به خصوص که دشمن اصلی پاکستان یعنی هندوستان با کمک‌های سخاوتمندانه در طول سال‌های گذشته، به عنوان نزدیک‌ترین دوست افغانستان در منطقه شناخته شده است.
بنابراین دشوار است که در کوتاه‌مدت این تصویر از آی اس آی را که خود امنیت ملی افغانستان نیز به عنوان یک نهاد مطلع از عوامل پشت پردۀ رویدادها، در تقویت آن در اذهان مردم افغانستان نقشی مهم داشت، از میان برداشت و به مردم گفت که مسایلی چون “عمق استراتژیک” و تلاش پاکستان برای مبدل ساختن افغانستان به “صوبۀ پنجم” که به عنوان هدف تغییر ناپذیر رهبران پاکستان در مورد افغانستان از آن نام برده می‌شد، تصوراتی نادرست بوده است و دشمن افغانستان و پاکستان مشترک است.
استقبال پاکستان از این توافق‌نامه
رسانه‌های پاکستان از این توافق‌نامه استقبال کرده و آنرا قدمی مهم در راه مبارزه با تروریسم دانسته اند. به گزارش رسانه‌های پاکستان، در این توافق‌نامه در کنار اهداف عمومی چون مبارزۀ مشترک علیه تروریسم، مسایل دیگری هم آمده است که بیشتر متضمن منافع پاکستان است؛ از جمله مبارزۀ مشترک علیه سازمان‌های استخباراتی دشمن و مبارزه با جدایی طلبی.
اینکه کدام سازمان‌های استخباراتی در جهان را باید دشمن پنداشت، در این تفاهم‌نامه تعریفی ارائه نشده؛ اما بعد از سفر‌های آصف علی زرداری در 7 می و نوازشریف صدراعظم پاکستان در 12 می 2015 به کابل، رسانه‌های پاکستان نوشتند که در این دیدارها، مسئلۀ استفادۀ “را” سازمان استخباراتی هندوستان از خاک افغانستان علیه پاکستان، مورد بحث قرار گرفت.
قبل از سفر نوازشریف و راحیل شریف به کابل، روزنامۀ “نوای وقت” چاپ پاکستان از قول منابع نزدیک به حکومت پاکستان گزارش داد که نوازشریف با موجودیت جنرال راحیل شریف لوی درستیز پاکستان و رضوان اختر رئیس آی اس آی در این سفر، مقامات افغان را از فعالیت‌های شبکۀ استخباراتی “را” در افغانستان آگاه خواهد ساخت و نگرانی خود را از فعالیت‌های هندوستان برای ایجاد عدم استحکام در پاکستان، با مقامات افغان در میان خواهد گذاشت. این مداخلات از طریق افغانستان توسط جدایی طلبان بلوچ در بلوچستان و از جانب تحریک طالبان پاکستان تحت رهبری ملا فضل الله به خصوص در خیبر پشتونخواه، صورت می‌گیرد. مقامات امنیتی پاکستان در این مورد اسنادی را نیز، به جانب افغانی ارائه خواهند نمود.
عملیات مشترک در دو سوی مرز
قبلا گفته می‌شد که دو کشور به این توافق دست یافته اند که نیروهای شان در دو سوی مرز با هم به عملیات مشترک علیه تروریست‌ها بپردازند، اما بعدا مقامات افغان این شایعات را رد کردند و مقامات پاکستانی نیز تصریح نمودند که نیروهای دو طرف عملیات در دو سوی مرز را هم‌آهنگ به پیش می‌برند و این، به معنای عملیات مشترک نیست.
اما به نظر می‌رسد که عملیات نیروهای پاکستانی در داخل خاک افغانستان شکل دیگری به خود گرفته است. مقامات پاکستانی با درک حساسیت‌هایی که ممکن است مداخلۀ آنان در داخل خاک افغانستان ببار آورد، این کار را توسط سربازانی که یونیفورم نظامی ندارند، در هم‌آهنگی با نیروهای افغان انجام می‌دهند. فرستادن ملیشه‌های این کشور در یک ماموریت اطلاعاتی و تحت پوشش طالبان پاکستانی و جنگ آنان علیه طالبان افغان، می‌تواند جنگ داخلی میان طالبان به شمار آید. کاری که همین اکنون در بعضی از ولسوالی‌های ننگرهار چون نازیان و اچین به راه افتاده و تعداد زیادی از مردم محل را نیز آواره ساخته است.
در ابتدا شایعاتی به گوش می‌رسید که این جنگ میان طالبان افغان و گروه دولت اسلامی “داعش” به راه افتاده است، اما بعد گفته شد که این افراد طالبان پاکستانی اند که به منظور به دست آوردن مناطق بیشتر در شرق افغانستان علیه طالبان افغان می‌جنگند. پاکستانی‌ها مدعی اند که مولانا فضل الله رهبر طالبان پاکستانی با تعدادی از هوادارانش، در همین مناطق پناه گرفته اند و به کمک سازمان استخباراتی هندوستان “را” در داخل پاکستان دست به عملیات می‌زند.
مبارزه با جدایی طلبی
یکی از مواد این توافق‌نامه، دو طرف را به مبارزۀ مشترک علیه جدایی طلبی متعهد می‌سازد. جدایی طلبی مشکل افغانستان نیست بلکه مشکلی است که در پاکستان وجود دارد و زمانیکه سخن از جدایی طلبی در پاکستان به میان می‌آید، بیشتر منظور بلوچ‌های این کشور اند.
طبق گزارش روزنامۀ اکسپرس تریبیون و سایر رسانه‌های پاکستان، در جریان مبارزه علیه تروریسم در این اواخر حدود 30 هزار نفر در سراسر پاکستان دستگیر شده‌اند که بیش از ده در صد این گرفتاری‌ها یعنی 3466 تن، در ایالت بلوچستان بوده است.
این نکته مشخص است که در ایالت بلوچستان پاکستان، طالبان پاکستانی دست به عملیات نمی‌زنند و این ایالت بیشتر میدان جنگ جدایی طلبان بلوچ با نیروهای پاکستانی است. دولت پاکستان این جدایی طلبی را ناشی از مداخلات هندوستان از طریق خاک افغانستان می‌داند.
نتیجه گیری
شکی نیست که کشور‌های همسایه نیازمند داشتن روابط خوب با همدیگر اند و این روابط باید بر بنیاد قرارداد‌ها و توافق‌نامه‌ها رسمیت یابد. اما هرگونه پنهان‌کاری در این زمینه‌ها به خصوص میان کشورهایی که با هم روابط پرتنش را تجربه کرده‌اند، می‌تواند عکس العمل‌های منفی را به میان آورده و ناباوری‌ها را بیشتر سازد؛ چنانچه افشای امضای این توافق‌نامه میان آی اس آی و سازمان استخبارات افغانستان، موجب عکس العمل‌های تند در پارلمان افغانستان گردید و حتی این کار با خیانت ملی مترادف به شمار آمد. مخالفت با این تفاهم‌نامه در افغانستان به حدی است که شاید به زودی شاهد لغو آن باشیم، اما الغای آن شاید به ناامنی‌های بیشتر در افغانستان بیانجامد.
مردم پشتون و بلوچ در پاکستان شاید بخشی از دستگیری‌های اخیر در پاکستان را، ناشی از همکاری امنیت ملی افغانستان با آی اس آی بدانند و نسبت به افغانستان بدبین گردند به خصوص که گفته می‌شود دستگیری‌های صوبۀ سرحد به مسایل دیگری از جمله “کریدور اقتصادی کاشغر” که از گوادر تا سرحد چین باید ادامه یابد، رابطه دارد. قرار بود این راه از مسیر خیبر پشتونخواه بگذرد که روی اقتصاد این منطقه تاثیر مثبت برجا بگذارد، اما حکومت مرکزی در صدد تغییر این مسیر از راه پنجاب است. دستگیری 16813 نفر در صوبۀ سرحد، با این مسئله هم بی‌ارتباط نیست.
مسایلی از جمله آموزش کادرهای استخباراتی افغان و همکاری‌های تخنیکی که رسانه‌های پاکستانی مدعی اند بخشی از این توافق‌نامه است، از طرف مقامات افغان رد شد. پس سوال این است که نفع افغانستان در این توافق‌نامه چیست؟
پایان