درخواست محکمه جنایی بین‌المللی در مورد دستگیری نتنیاهو؛ ارزیابی حقوقی و پیامد‌های آن
توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی
یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل را از اینجا دانلود نمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آنچه درین شماره می‌خوانید:
- درخواست محکمه جنایی بین‌المللی در مورد دستگیری نتنیاهو؛ ارزیابی حقوقی و پیامد‌های آن
- مقدمه
- محکمه جنایی بین‌المللی و جرایم تحت صلاحیت آن
- تأثیرات درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی بر طرفهای درگیر
- تأثیرات اقدام روسیه بر امارت اسلامی
- نتیجه
- منابع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
جامعه بشری مدت‌هاست که علاوه بر جنایات داخلی، با جنایات بین‌المللی؛ مانند: جنایات جنگی، نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت دست و گریبان بوده و ارتکاب این جرایم امنیت، آسایش و عدالت را در سطح بین‌المللی و همچنین زندگی مسالمت آمیز در جوامع بین‌المللی را تحت تأثیر قرار داده است.
این جنایات نه تنها توسط تعدادی از افراد انجام می‌شود، بلکه توسط برخی از گروه‌‌های سازمان‌یافته در چارچوب دولت‌ها یا در چارچوب نیرو‌های نظامی دولت‌ها ارتکاب مییابد که بهترین و جدیدترین نمونه آن جنایاتی است که اسرائیل در فلسطین به ویژه نخست‌وزیر این کشور مرتکب شده است.
به منظور پیشگیری از این جنایات و تأمین عدالت جنایی در سطح بین‌المللی، محکمه جنایی بین‌المللی تشکیل شده است. چنانچه در این اواخر څارنوال این محکمه تقاضای دستگیری نخست وزیر اسرائیل را کرده است؛ در این باره روشنی انداخته می‌شود که تا چه اندازه محکمۀ یاد شده می‌تواند نتنیاهو را به خاطر جنایاتی که در فلسطین مرتکب شده و می‌شود به میز محاکمه بکشاند؟
همچنان در این تحلیل به این پراخته می‌شود که درخواست څارنوال از محکمه جنایی بین‌المللی چه تأثیری بر اسرائیل و سایر طرفهای درگیر جنگ خواهد داشت؟
محکمه جنایی بین‌المللی و جرایم تحت صلاحیت آن
محکمه جنایی بین‌المللی در سال ۱۹۹۸ م جهت رسیدگی به جرایم بین‌المللی تأسیس شد و اساسنامه این محکمه در سال ۲۰۰۲ لازم الاجرا گردید. [۱] این محکمه ۱۲۴ کشور عضو داشته[۲] و در شهر لاهه کشور هالند موقعیت دارد. اسرائیل، ایالات متحده امریکا، روسیه و چین اعضای این محکمه به شمار نمی‌روند و فلسطین در سال ۲۰۱۵ به عضویت این محکمه درامد. [۳]
بر اساس احکام بند اول ماده ۵ اساسنامه، این محکمه صلاحیت رسیدگی به جرایم ذیل را دارا می‌باشد. [۴]
- جنایات علیه بشریت
- جنایات جنگی
- نسل کشی
- جرم تجاوز.
بر اساس احکام مقدمه و مواد ۱ و ۱۷ اساسنامه‌ی یاد شده، این محکمه زمانی از اختیارات و صلاحیت‌‌های خود کار می‌گیرد که یک کشور در قلمرو به خاطر رسیدگی به جرایم بین‌المللی یاد شده علاقه نداشته باشد، یا توانایی رسیدگی و محاکمه‌ی مجرمین را نداشته باشد یا هم در این کشور دستگاه قضایی مستقل موجود نباشد؛ در این صوت محکمه‌ی یاد شده به جرایم فوق رسیدگی می‌نماید. در اینجا اشاره به یک نکته لازم است و آن این که این محکمه به عنوان جانشین محاکم ملی و محلی یا موازب با آن تشکیل نگردیده است؛ زیرا بر اساس صلاحیت محلی اولین کشوری که به این جرایم رسیدگی می‌کند، کشور محل وقوع جرم است، اما در صورت وقوع موارد فوق، این محکمه به جرایم مربوطه رسیدگی می‌نماید.
این محکمه بر اساس احکام ماده ۱۳ اساسنامه محکمه جنایی بین‌المللی در موارد زیر به جرایم مذکور رسیدگی می‌کند: [۵]
- در صورتی که یکی از کشور‌های عضو محکمه، رسیدگی به جرایم تحت صلاحیت محکمه را درخواست کند.
- در صورتی که شورای امنیت سازمان ملل متحد از این محکمه درخواست کند.
- در صورتی که څارنوال این محکمه تقاضای رسیدگی به این جرایم را نماید.
اینجا یادآوری آنچه که در ماده ۱۶ اساسنامه آمده ضرور است و آن اینکه اگر شورای امنیت سازمان ملل متحد بخواهد تحقیقات محکمه جنایی بین‌المللی را به حالت تعلیق درآورد، بر اساس یک قطعنامه از محکمه جنایی بین‌المللی می‌خواهد که تحقیقات خود را برای مدت ۱۲ ماه به حالت تعلیق دربیاورد، این درخواست یک بار دیگر هم قابل تکرار می‌باشد.
ارزیابی درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی
در جنگ بین حماس و اسرائیل، هزاران غیر‌نظامی فلسطینی بی‌گناه به دست اسرائیل کشته شدند، خانه‌های‌شان ویران و خودشان به زور آواره شدند و علاوه بر گرسنگی با مشکلات فراوان دیگری نیز مواجه شدند. بر این اساس، څارنوال این محکمه بر اساس ماده ۱۳ اساسنامه محکمه جنایی بین‌المللی، در ۲۰ می۲۰۲۴، خواستار بازداشت بنیامین‌نتنیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یووا‌گالانت، وزیر دفاع وی شد.[۶]
بر اساس اسناد و مدارکی که نام برده در این زمینه جمع آوری کرده است، برای هیئت منصفه روشن ساخته که نخست وزیر اسرائیل در فلسطین مرتکب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت شده است.
وی توضیح داده که نتنیاهو قصداً غیرنظامیان را در فلسطین به گرسنگی مواجه ساخته و عمدا دستور عملیات نظامی علیه غیرنظامیان را صادر می‌کند و این اقدام وی را یک حمله سیستماتیک گسترده علیه فلسطینی‌ها می‌داند. او همچنین گفته است که قوانین بین‌المللی و قوانین جنگ به طور یکسان بالای همه مردم اعمال می‌شود، هیچ سرباز پیاده، هیچ فرمانده و هیچ رهبر غیر‌نظامی نمی‌توانند از مجازات مصونیت بگیرند. هیچ کس نمی‌تواند محروم کردن زنان و کودکان از نیاز‌های اولیه زندگی شان را توجیه کند و هیچ چیز نمی‌تواند دستگیری و حمله بر غیرنظامیان را توجیه کند. [۷] او در مصاحبه با CNN گفت “هیچ کس فراتر از قانون بوده نمی‌تواند”[۸]. بنا بر این وی از محکمه تقاضای بازداشت نخست وزیر و وزیر دفاع وی را کرده است. محکم تصمیم می‌گیرد که آیا این اسناد و شواهد برای صدور جلب گرفتاری آنان کافی است، این چیزی است که هفته‌ها و ماه‌ها را در بر می‌گیرد[۹]. پس سوال اینجاست که آیا نتنیاهو دستگیر خواهد شد؟ در صورت دستگیری یا عدم دستگیری، چه عواقبی برای دو طرف جنگ و هم پیمانان شان خواهد داشت.
ابتدا باید این واضح شود که این امر صرفاً درخواست څارنوال محکمه است و لازم است تا هیئت قضائی ابتدایی محکمه اسناد و مدارک ارائه شده توسط څارنوال را بررسی کند. در صورتی که هیئت قضایی محکمه به درخواست دادستان رأی مثبت دهد، در این صورت بر اساس ماده ۵۸ اساسنامه برای دستگیری نخست وزیر اسرائیل احضاریه صادر می‌شود. بر اساس احکام این ماده، در صورتی برای گرفتاری متهم جلب صادر می‌شود که محکمه به این نتیجه برسد که متهم جرایم مقرر در اساسنامه محکمه را مرتکب شده است. از اینکه این محکمه پولیس مستقل یا نهادهای نظامی ندارد، نمی‌تواند خودش به گرفتاری متهم اقدام نماید، اما این حکم محکمه بالای کشور‌های عضو آثار قانونی ایجاد کرده و آن‌ها را موظف می‌سازد تا در تطبیق حکم محکمه همکاری همه جانبه نمایند که دستگیری نتنیاهو را هم در بر می‌گیرد.
به عنوان مثال، اگر نخست وزیر اسرائیل به یکی از کشور‌های عضو محکمه سفر کند، در این صورت توسط کشور مربوطه دستگیر و به این محکمه سپرده می‌شود. ولی بالای خود دولت اسرائیل کدام الزامیت ندارد؛ زیرا عضویت آن محکمه را به دست نیاورده است. از سوی هم، اگر هیئت قضایی محکمه ادعای څارنوال را بی‌اساس بداند، جرم قابل اثبات نبوده و قرار بازداشت نتنیاهو صادر نمی‌شود.
در حال حاضر هیأت ابتدائی که درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی به آن ارائه شده است، سه قاضی هستند که این درخواست را ارزیابی می‌کنند. حقوق دانان بدین باور اند که این محکم اسناد و شواهد کافی برای دستگری نتنیاهو در اختیار دارد، در این باره استاد پوهنتون ترخت هالند ایواوو کویچ چنین نظر دارد:”این تحقیقات قضایی بی‌اساس نیستند، در این مرحله و در این پرونده مهم که چشم همگان به آن دوخته شده است، اقدامات بی‌جا نخواهند کرد. از این‌رو، من مطمئن هستم که قضات در مورد این درخواست به توافق خواهند رسید”[۱۰].
تأثیرات درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی بر طرفهای درگیر
از آنجایی که منازعه فلسطین و اسرائیل دارای ابعاد و جنبه‌های مختلف می‌باشد، درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی نیز تأثیرات متفاوتی بر طرفهای درگیر دارد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:
۱- تأثیرات آن بر اسرائیل:
الف: همان طور که قبلاً اشاره شد، این محکمه دارای ۱۲۴ عضو است که همه اعضای اتحادیه اروپا شامل آن می‌باشد، در صورتی که قضات ابتدایی درخواست څارنوال را مثبت ارزیابی کنند، حکم بازداشت نتنیاهو و وزیر دفاع رژیم صهیونیستی صادر خواهد شد که در این صورت سفرهای خارجی مقامات عالی‌رتبه‌ی این کشور محدود شده و بر سیاست خارجی، لابی‌گری برای جنگ و دریافت کمک‌‌های خارجی بر این کشور تاثیر منفی می‌گذارد و فرصت انزوای این کشور را افزایش می‌دهد.
ب: بسیاری از کشور‌های جهان به این محکمه باور زیادی دارند؛ هرگاه ظلم و جنایات ارتکاب یافته‌ی اسرائیل در جنگ از آدرس این محکمه برای جهانیان روشن گردد؛ باور کشور‌ها به یقین می‌رسد و در نتیجه نفرت و انزجار آن‌ها نسبت به اسرائیل افزایش یافته و باعث تضعیف ایجاد هر نوع روابط یا حفظ روابط موجوده می‌شود.
۲- تأثیرات بر محکمه:
الف: محکمه جنایی بین‌المللی به منظور پیشگیری از جنایات در سطح بین‌المللی و دستگیری و سپردن مجرمان به محکمه و مجازات آن‌ها در صورت محکومیت ایجاد شده است. وقتی اعمالی که در دنیا بر اساس اساسنامه این محکمه جرم تعریف شده و شناخته شود. این محکمه مکلفیت دارد که به این زمینه اقدام کند. لذا از آنجایی که انواع مختلف نسل کشی و جنایات جنگی ذکر شده در اساسنامه توسط اسرائیل در فلسطین ارتکات یافته و محکمه نیز در این زمینه به موقع اقدام کرد، به همین دلیل مورد توجه بسیاری از کشور‌های جهان قرار گرفت و بلند کردن صدا در این زمینه بر اعتماد بالای این محکمه تأثیر مثبت داشت.
ب- ممکن است برای محکمه تأثیر منفی نیز داشته باشد که مقامات عالی رتبه محکمه با تحریم ایالات متحده امریکا و برخی از متحدان آن مواجه شوند؛ زیرا در ابتدای سال جاری ۱۲ تن از سناتوران امریکایی به څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی هشدار دادند که اگر اسرائیل را هدف قرار دهد، او را هدف قرار خواهند داد. [۱۱]
ج ـ در صورتي كه تقاضاي څارنوال محکمه از سوی هيأت ابتدایی منفی ارزيابی شود؛ در این صورت محکمه برای دستگیری و احضار نتنیاهو احضاریه صادر نمی‌کند، هرگاه چنین حالت به میان آید محکمه اعتبار خود را از دست می‌دهد و شاید بسیاری از کشور‌های عضو از عضویت در این محکمه خارج شوند و احتمال این می‌رود که محکمه منحل شود.
اگر تأثیرات صدور دستور بازداشت نتنیاهو را بر محکمه مقایسه کنیم، می‌توان دریافت که تأثیرات مثبت آن بیشتر است؛ زیرا محکمه دارای ۱۲۴ کشور عضو است و در این کشور‌ها محبوبیت پیدا خواهد کرد و ممکن است اثرات منفی آن در بخش مالی تنها توسط یک کشور برای چند نفر ایجاد شود که چندان مهم نیست.
۳- تأثیرات آن بر ایالات متحده امریکا:
از نظر سیاسی، این حکم منجر به این خواهد شد که پس از تأسیس این محکمه، برای اولین بار، این محکمه ایالات متحده امریکا و اسرائیل را مجبور به پاسخگویی خواهد کرد و با این کار از یک سو، اعتماد بین‌المللی این محکمه افزایش مییابد و از سوی دیگر چهره واقعی ایالات متحده امریکا را برای همه جهان آشکار ساخته و بر اعتبار و جایگاه بین‌المللی این کشور تأثیر منفی خواهد گذاشت.
از سوی دیگر همانطور که واکنش منفی ایالات متحده امریکا به درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی واکنش مثبت اتحادیه اروپا را به دنبال داشت، نتیجه‌ی این اختلاف بر روابط این کشور‌ها به ویژه بر موضع مشترک در مناقشه اسرائیل و فلسطین تأثیر منفی خواهد داشت.
علاوه بر این، دو رویی امریکا در سطح بین‌المللی آشکار خواهد شد؛ زیرا زمانی که همان محکمه سال گذشته حکم بازداشت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را به اتهام مخفی کردن کودکان اوکراینی و اخراج آن‌ها از اوکراین صادر کرد؛ بایدن، رئیس‌جمهور امریکا به دولت امریکا دستور داد تا اطلاعات جنایات جنگی روسیه را با محکمه جنایی بین‌المللی به اشتراک بگذارد. [۱۲] در حالی که چندین برابر جنایت جنگی اوکراین در فلسطین در حال ارتکاب یافتن است، همه کشور‌های غربی از جمله ایالات متحده چشم خود را بر روی آن می‌بندند. و از طرفی به جای همکاری با محکمه جنایی بین‌المللی آن‌ها را تهدید می‌کنند.
۴- تأثیرات آن بر فلسطین: در صورت تایید درخواست څارنوال؛ در این صورت داعیه‌ی مردم فلسطین تقویت می‌شود و اکثر کشور‌های جهان قانع می‌شوند که اسرائیل به معنی واقعی بالای فلسطین ظلم می‌کند. علاوه بر آن برای جهانیان روشن خواهد شد که یک مرجع قانونی، اقدامات اسرائیل و امریکا را روشن خواهد کرد و این کشور‌ها اعتماد و محبوبیت خود را در این زمینه از دست خواهند داد.
نتیجه گیری
در مجموع می‌توان گفت که درخواست څارنوال محکمه جنایی بین‌المللی به عنوان یک سازمان حقوقی معتبر بین‌المللی برای پیروزی مبارزات مردم فلسطین نتایج مثبت و مفیدی دارد. اگر هیئت قضایی اسناد و مدارک څارنوال را کافی بداند، در این صورت سطح انزوای اسرائیل و بی اعتمادی آن در برابر سایر کشور‌های جهان افزایش مییابد. این اسناد و مدارک مثل خورشید روشن است و توسط څارنوال محکمه ارائه شده است. دلیل این امر این خواهد بود که هیأت قضایی که صلاحیت صدور احضاریه را دارد، در برابر فشار‌‌های سیاسی امریکا، اسرائیل و حامیان آن‌ها تسلیم نشده و کار خود را بی‌طرفانه به پیش ببرند.
منابع و مآخذ:
[۱] The New York Tim’s, What to Know About the I.C.C. Prosecutor’s Request for Warrants for Israeli and Hamas Leaders, published date: May 20, 2024, available ate : What to Know About the ICC Arrest Warrants for Netanyahu and Hamas Leaders – The New York Times (nytimes.com)
[۲] International Criminal court, The States Parties to the Rome Statute, available at: The States Parties to the Rome Statute | International Criminal Court (icc-cpi.int)
[۳] BBC, ICC prosecutor seeks arrest of Israeli and Hamas leaders, available at: Israel Gaza war: ICC prosecutor seeks arrest warrants for Netanyahu and Hamas leaders – BBC News
[۴] Rome Statute of the International Criminal Court, available at: Rome Statute of the International Criminal Court | OHCHR
[۵] Rome Statute of the International Criminal Court, available at: Rome Statute of the International Criminal Court | OHCHR
[۶] The Economist, The ICC’s threat to arrest Binyamin Netanyahu has shocked Israel, published date May 20th 2024, available at: The ICC’s threat to arrest Binyamin Netanyahu has shocked Israel (economist.com)
[۷] The New York Tim’s, What to Know About the I.C.C. Prosecutor’s Request for Warrants for Israeli and Hamas Leaders, published date: May 20, 2024, available ate : What to Know About the ICC Arrest Warrants for Netanyahu and Hamas Leaders – The New York Times (nytimes.com)
[۸] Politico, Netanyahu case will make or break the ICC, available at: Netanyahu case will make or break the ICC – POLITICO
[۹] BBC, ICC prosecutor seeks arrest of Israeli and Hamas leaders, available at: Israel Gaza war: ICC prosecutor seeks arrest warrants for Netanyahu and Hamas leaders – BBC News
[۱۰] ایسنا، دیوان کیفری بین‌المللی حکم بازداشت نتنیاهو و گالانت را اجرا خواهد کرد؟ تاریخ نشر: ۱/۳/۱۴۰۳، دسترسی انلین: (isna.ir)
[۱۱] ایسنا، دیوان کیفری بین‌المللی حکم بازداشت نتنیاهو و گالانت را اجرا خواهد کرد؟ تاریخ نشر: ۱/۳/۱۴۰۳، دسترسی انلین: (isna.ir)
[۱۲] The New York Tim’s, What to Know About the I.C.C. Prosecutor’s Request for Warrants for Israeli and Hamas Leaders, published date: May 20, 2024, available ate : What to Know About the ICC Arrest Warrants for Netanyahu and Hamas Leaders – The New York Times (nytimes.com)