گفت‌وگوهای صلح، از دوحه تا دبی!
ذاکر جلالی، ناظر مسائل سياسی
ملا آغاجان معتصم رئیس پیشین کمیتۀ سیاسی طالبان، در این اواخر با نشر اعلامیه‌ای از یک نشستی پیرامون صلح افغانستان، در دبی خبر داد. آقای معتصم در این اعلامیۀ خود، که تحت عنوان “تحریک طالبان افغانستان” عنوانی که طالبان معمولاً عوض آن امارت اسلامی افغانستان به کار می‌برند، به نشر رسیده است، خواستار گفت‌وگو و مصالحه شده است. وی از تمامی جهت‌های سیاسی افغانستان، به شمول حکومت کنونی افغانستان خواسته است، تا وارد گفت‌وگو و مذاکرات شوند.
شورای عالی صلح افغانستان که وارد پنجمین سال تأسیس‌اش می‌شود، این اعلامیه را غنیمت شمرده است و شورای امنیت ملی کاخ ریاست جمهوری افغانستان، نیز از این اعلامیه استقبال کرده و آنرا موقف طالبان تلقی کرده است. شورای عالی صلح در تعامل با این اعلامیه یک قدم پیشتر گذاشت و هیأتی را به دبی، جایی که این نشست در آنجا برگذار شده بود، فرستاد تا به گفتۀ آنان با مقامات طالبان گفت‌وگو نمایند. طالبان یا نماینده‌های این گروه در کشور قطر، هنوز به این واکنش شورای امنیت ملی کاخ ریاست جمهوری و شورای عالی صلح واکنشی نشان نداده‌اند.
شورای صلح و مانورهای تکراری
همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، شورای عالی صلح از بدو تأسیس‌اش تا این‌دم نتوانسته است که نشستی یا حتی ارتباطی را با پایین‌ترین مقام‌های نظامی و سیاسی طالبان، که بر اوضاع جاری افغانستان تأثیری داشته باشد، برقرار نماید؛ این شورا همواره از رسانه‌یی ساختن مسألۀ صلح، به نفع خویش سود برده است و طالبان نیز از تأسیس این شورا بدین‌سو، هر نوع گفت‌وگو با این شورا و یا حکومت افغانستان را، رد کرده‌اند. آنان حکومت افغانستان را دست‌نشاندۀ آمریکا خوانده و شورای عالی صلح را، چیزی بیش از دسیسۀ امریکایی تلقی نمی‌کنند. سخنگویان طالبان همواره ادعاها و پیشنهادهای شورای عالی صلح، مبنی بر آغاز گفت‌وگو و یا برقرار نمودن رابطۀ این شورا با کتله‌ای از طالبان را، رد کرده‌اند.
با در نظرداشت تلاش‌های امریکایی‌ها در افغانستان، شورای عالی صلح تلاش کرده است تا از طریق گفت‌وگو، جنبش طالبان را دستخوش چند پارچه‌گی سازد. این شورا در نخست تلاش کرد تا از طریق گفت‌وگو با مذاکره کننده‌گان حزب اسلامی به رهبری آقای حکمتیار، نقشی را بازی کند. نماینده‌های حزب اسلامی آقای حکمتیار، معمولاً زمانی به کابل مواصلت ورزیده‌اند که رسانه‌ها از آغاز گفت‌وگوهای سری میان نماینده‌های طالبان و امریکایی‌ها خبر داده‌اند. هر دو، شورای عالی صلح و گروه حکمتیار هر گاهی که در گفت‌وگوها میان طالبان و نماینده‌های ایالات متحدۀ امریکا در حاشیه قرار گرفته‌اند، تلاش کرده‌اند تا به مانورهای سیاسی دست بزنند که گویا آنان نیز وارد گفت‌وگوهای صلح هستند.
در آغاز سال 2012م زمانی که خبر مواصلت نماینده‌های طالبان به کشور قطر در سرخط رسانه‌ها قرار گرفت، نماینده‌های آقای حکمتیار با دست‌پاچه‌گی به کابل آمدند، تا با مقامات حکومت افغانستان به گفت‌وگو بپردازند. حکومت افغانستان نیز که در روند قطر نقشی نداشت، وادار به این شد که از هیأت آقای حکمتیار استقبال گرم نماید؛ آقای کرزی هنگام سخنرانی در شورای ملی از “نیت‌های صلح‌خواهانۀ” حکمتیار، استقبال نمود.
گروه آغاجان در نقش حزب اسلامی
اکنون که دیگر حزب اسلامی به رهبری حکمتیار از نامزدی قطب‌الدین هلال در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان حمایت کرد و دیگر گفت‌وگو با این گروه از همان تأثیر گذشته برخوردار نیست، شورای صلح ناگزیر با حلقۀ ملا آغاجان معتصم وارد گفت‌وگو شد. معتصم آغاجان در سال 2010م در شهر کراچی پاکستان مورد سوء قصد قرار گرفت که با همکاری حکومت افغانستان به کابل آورده شد و بعداً جهت تداوی بیشتر به ترکیه فرستاده شد. آقای معتصم چند سال پیش ریاست کمیتۀ سیاسی جنبش طالبان را به دوش داشت که بر بنیاد اعلامیۀ طالبان، در سال 2010 از سمت‌اش به دلایل “استفادۀ خودسرانه از منابع مالی” برکنار شد. آقای معتصم پس از زخمی شدن، تا این‌دم در کشور ترکیه به سر می‌برد و گاه‌گاهی از طریق رسانه‌های الکترونیکی افغانی اعلامیه‌هایی را نیز به نشر می‌رساند. در اعلامیۀ اخیرش از یک نشستی به رهبری خودش در دبی که بر بنیاد این اعلامیه، شماری از فرماندهان نظامی و سران سیاسی طالبان نیز در آن اشتراک داشتند، خبر داده و بر آغاز روند صلح بین طرف‌های درگیر تأکید کرده است. شورای عالی صلح در واکنش به این اعلامیه، هیأتی را به رهبری معصوم استانکزی منشی این شورا، به دبی اعزام کرده است. این هم قابل یادآوری است که پیام اخیر آقای معتصم برای نخستین بار در وب‌سایت رسمی شورای عالی صلح به نشر رسید.
داغ‌تر شدن کارزارهای انتخاباتی از یک سو و بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های شورای عالی صلح از سوی دیگر، این شورا را وادار ساخته است تا برای آخرین بار، به اصطلاح از دقیقه نود، باری دیگر به نفع خویش سود ببرد و دست‌کم تیم آقای کرزی بتواند این دست‌‌آورد اخیر (گفتگوی دبی) را به رخ حریفان انتخاباتی یا اپوزیسیون‌اش بکشد. اما واقعیت این است که آقای معتصم از طالبانی است که از بدنۀ اصلی این جریان، دو سال قبل رانده شده است. گفت‌وگو با این چاینل، با پروسۀ صلح افغانستان اندکترین کمکی هم کرده نمی‌تواند و شورای عالی صلح اکنون از نارضایتی‌های آقای معتصم از حنبش طالبان سود می‌برد و نقشی که قبلاً توسط آقای حکمتیار بازی می‌شد، این‌بار توسط معتصم آغاجان بازی می‌شود.
گفت‌وگوهای صلح چرا با ناکامی مواجه است؟
زمانی که حکومت افغانستان دریافت که طالبان به هیچ صورت حاضر به گفت‌وگو با حکومت و شورای عالی صلح نیستند، تلاش نمود تا از “راه‌های بدیل” سود ببرد. در آغاز حزب اسلامی شاخۀ حکمتیار تا چندی این نقش را بازی کرد. به ویژه زمانی که دفتر قطر گشایش یافت، آقای کرزی و شاخۀ آقای حکمتیار در حاشیۀ گفت‌وگوهای صلح قرار گرفتند و هر دو جهت به مخالفت با روند قطر دست یازیدند. فرآیند قطر امیدهایی در جهت برقراری صلح پایدار در افغانستان به وجود آورد که متأسفانه در نخستین دقایق، با مخالفت رئیس جمهور کرزی روبه‌رو شد و بلافاصله دفتر قطر بسته شد.
متأسفانه ارادۀ سیاسی نسبت به برقراری صلح دوامدار و امنیت در افغانستان، اصلاً وجود ندارد. اگر حکومت افغانستان در آغاز با روند قطر مخالفت نمی‌کرد، امروز دست‌کم سؤال آدرس طالبان وجود نمی‌داشت. از جانب دیگر، موافقت آقای کرزی با روند قطر می‌توانست، یک چراغ سبزی با جریان اصلی طالبان به وجود آورد. مخالفت شدید رئیس جمهور با روند قطر، حالا این حکومت و شورای عالی‌اش را وادار به این ساخته است که درهای جهت‌های مجهول را ضربه بزنند و جز سود سیاسی و رسانه‌یی چیزی دیگری فراچنگ نخواهند آورد.
واکنش طالبان در مورد نشست دبی
نشست دبی هنوز مجهول است، این که آیا واقعاً فرماندهان نظامی طالبان در آن نشست اشتراک داشته‌‌اند یا خیر، هنوز معلوم نیست؛ اما طالبان با نشر اعلامیه‌ای این نشست را رد کرده‌اند. در علامیهای که طالبان در این مورد واکنش نشان داده‌اند، آمده است: “امارت اسلامی بار دیگر به تمام جهت‌ها اعلام می‌دارد که معتصم آغاجان در امارت اسلامی هیچ‌گونه مسؤولیت و وظیفه‌ای ندارد و نه هم نماینده‌گی از امارت اسلامی را کرده می‌تواند، همچنین امارت اسلامی فعالیت‌ها و تحرکات کنونی نامبرده را، خلاف اصول امارت اسلامی و برضد آرمان‌های مقدس جهاد و به نفع اشغالگران امریکایی و غلامان آنان می‌داند؛ در شهر دُبی به نماینده‌گی از امارت اسلامی نه کدام نشستی صورت گرفته است و نه هم با ادارۀ غلام کابل و یا به اصطلاح با شورای صلح! گفتگویی صورت گرفته است.”
طالبان طبق معمول روی دفتر قطر تأکید ورزیده‌اند و این دفتر را یگانه آدرسی که می‌تواند از طالبان نماینده‌گی کند، خوانده است.
پايان