تیره‌گی تازه در روابط کابل و اسلام‌آباد
در ادامۀ فراز و نشیب‌های روابط دوجانبۀ افغانستان و پاکستان، یک بار دیگر این روابط به پرتنش‌ترین مرحلۀ خویش رسیده است.
رئیس جمهور افغانستان پس از حادثۀ مرگبار اخیر در کابل، اظهار داشت که دیگر از پاکستان توقع آوردن طالبان به میز مذاکره را ندارد. رئیس جمهور غنی افزود که پاکستان در نشست‌های چهارجانبه کتباً تعهد کرده بود تا در برابر کسانی که به گفتگوهای صلح حاضر نشود، از گزینۀ نظامی استفاده خواهد کرد.
پیش از این نیز، روابط میان دو کشور حدود هشت ماه پیش زمانی به تیره‌گی گرایید که به تاریخ ۱۶ اسد ۱۳۹۴، انفجار مشابه به انفجار ۳۱ حمل ۱۳۹۵، در منطقۀ شاه‌شهید کابل رخ داد. آقای غنی در آن زمان نیز، جانب پاکستان را به حمایت از طالبان متهم کرد و گفت که به صداقت پاکستان اعتماد ندارد. اما اکنون یک بار دیگر این روابط به کدام‌سو می‌رود؟
حکومت وحدت ملی و فراز ونشیب‌های روابط با پاکستان
با روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی، رئیس جمهور غنی در اقدام بی‌پیشنه و برعکس سیاست دورۀ حامد کرزی، در پی بهبود روابط کابل-اسلام‌آباد برآمد. این حکومت امتیازاتی زیادی به پاکستان داد و برای کاهش نگرانی‌های اسلام‌آباد، روابط کابل-دهلی را به سردی کشاند.
مهم‌ترین فکتور در روابط کابل-اسلام‌آباد موضوع صلح در افغانستان بود که در موردش پاکستان وعده‌های فراوانی به افغانستان داد، رفت و آمدهای مقام‌های بلندرتبۀ دو کشور افزایش یافت و به این ترتیب امیدها برای به نتیجه رسیدن پروسۀ صلح در افغانستان تقویت شد. اما پس از چند ماه روابط گرم میان دو کشور، زمانی که ناامنی‌ها در کشور افزایش یافت و تعهدات پاکستان مبنی بر آوردن طالبان به میز مذاکره در ماه مارچ ۲۰۱۵، نیز عملی نشد، برای نخستین بار در دوران حکومت وحدت ملی، روابط کابل و اسلام‌آباد روبه خرابی نهاد.
پس از ماه مارچ ۲۰۱۵، حکومت وحدت ملی سیاست خود را در قبال پاکستان تغیر داد و تلاش‌ها برای نزدیکی روابط با هند را آغاز کرد. در ماه مارچ، داکتر عبدالله و سپس در ماه اپریل همین سال، رئیس جمهور غنی به سفر هند رفتند و به این ترتیب پاکستان زیر فشار بیشتر قرار گرفت. از همین‌رو، به ابتکار پاکستان نشستی در حضور استخبارات پاکستان در شهر ارومچی چین برگزار گردید که در آن معصوم ستانکزی رئیس دارالانشای شورای عالی صلح، با شماری از افراد طالبان گفتگو کرد؛ ولی طالبان این گفتگوها را رد کردند.
پس از نشست ارومچی، پاکستان برای اولین بار توانست تا در ماه جولای همان سال در منطقه «مری» در نزدیکی اسلام‌آباد، نماینده‌گان طالبان را به گفتگوهای رودررو با حکومت افغانستان حاضر نماید؛ ولی این پروسه نیز اندکی بعد با افشای مرگ ملا محمد عمر متوقف گردید. پس از متوقف شدن گفتگوهای صلح به میانجیگری پاکستان، موج جدید ناامنی‌ها نیز در کشور آغاز یافت. شهر کندز برای دو هفته به تصرف طالبان درآمد و انفجارهای مرگباری[1] نیز در کابل و سایر ولایات کشور به وقوع پیوست و به این ترتیب روابط افغانستان و پاکستان در دورۀ یک‌سالۀ حکومت وحدت ملی، به تیره‌ترین وضعیت خود رسید.
پس از تلاش‌های چین، امریکا و ملل متحد برای بهبود دوبارۀ روابط افغانستان و پاکستان، و در پی سفر سران احزاب پشتون پاکستان به کابل، رئیس جمهور افغانستان در حاشیۀ کنفرانس تغیر اقلیم در پاریس، با نواز شریف نخست وزیر پاکستان دیدار کرد. در این دیدار نخست وزیر پاکستان، مذاکرات چهارجانبه میان افغانستان، پاکستان، چین و امریکا را برای آغاز دوبارۀ پروسۀ صلح افغانستان پیشنهاد کرد که مورد پذیرش اشرف غنی نیز قرار گرفت.
در دسامبر ۲۰۱۵، رئیس جمهور افغانستان به هدف اشتراک در کنفرانس “قلب آسیا” به اسلام‌آباد رفت و در حاشیۀ همین کنفرانس، نشست چهارجانبۀ افغانستان، پاکستان، چین و امریکا نیز برگزار گردید. در این نشست، گروه همکاری‌های چهارجانبه برای پیشبرد مذاکرات تشکیل شد.
گرچند چهار نشست مذاکرات چهارجانبه در کابل و اسلام‌آباد تدویر یافت، ولی طالبان از اشتراک در این مذاکرات امتناع ورزیدند و این مذاکرات را تحریم کردند. تحریم این پروسه از سوی طالبان، باعث گردید تا یک بار دیگر افغانستان بر تعهدات پاکستان بد‌گمان شود. ولی پس از انفجار اخیر در کابل، این روابط نسبت به هر وقت دیگر پرتنش‌‌تر شده است.
موضع‌گیری اخیر کابل در برابر اسلام‌آباد
پاکستان از آغاز مذاکرات چهارجانبه، چهار بار به حکومت افغانستان وعده داد که طالبان را به میز مذاکره با حکومت افغانستان خواهد آورد؛ اما این کشور نتوانست به تعهدات خویش جامۀ عمل بپوشاند. در آغاز سال ۱۳۹۵ پس از افزایش حملات طالبان، حکومت افغانستان از مذاکرات چهارجانبۀ صلح ناامید شد. از همین جاست که یک روز قبل از انفجار در کابل، اشرف غنی در نشستی با اعضای شورای ملی گفته بود که گفتگوهای صلح را تحریم کرده است.[2]
در ۳۱ حمل ۱۳۹۵، انفجار و حملۀ گروهی در شهر کابل رخ داد که مسؤولیت آنرا طالبان به عهده گرفتند. بر اساس ارقام حکومت افغانستان در این انفجار ۶۴ تن کشته و ۳۴۷ تن دیگر زخم برداشتند. در واکنش به این حادثه، اشرف غنی موقف توندی در برابر پاکستان اتخاذ کرده و گفت که دیگر بالای پاکستان اعتماد ندارد. اشرف غنی روز دوشنبه (۶ ثور) در نشست فوق‌العادۀ هر دو مجلس شورای ملی گفت: «از پاکستان توقع نداریم که طالبان را به میز مذاکره بیاورد، اما از پاکستان می‌خواهیم که به تعهداتش در موافقتنامۀ چهارجانبه پابند باشد.» وی افزود: «توقع ما از کشور همسایۀ ما پاکستان این است که آن کشور در مورد مقابله با افراط‌گرایی از منطق تروریست خوب و تروریست بد عبور کند و به حیث یک دولت مسئول عمل کند، و جهان نیز در این امر با ما همصدا است» وی هشدار داد که اگر پاکستان سیاست خود را در این مورد تغییر ندهد، حکومت افغانستان به شورای امنیت سازمان ملل متحد، نهاد‌های بین‌المللی و جامعۀ مدنی بین‌المللی شکایت خواهد کرد[3].
از سوی دیگر، داکتر عبدالله عبدالله نیز پس از انفجار و حملۀ گروهی در کابل، سفرش به پاکستان را به تعویق انداخت و به این ترتیب پاکستان را به گونه‌ای مسؤول این حادثه قلمداد نمود.[4] فاصله‌ی که به دلیل نیاوردن طالبان به پای میز مذاکرات، میان افغانستان و پاکستان ایجاد شده بود، پس از تعویق این سفر بیشتر شد. این سفر یگانه فرصتی بود که می‌توانست بی‌باوری‌های موجود در روابط میان دو کشور را کاهش دهد.
واکنش پاکستان
وزارت خارجۀ پاکستان اظهارات اخیر اشرف غنی در مورد پاکستان را رد کرده و در واکنش موقف تازۀ حکومت افغانستان اعلام کرد که کشاندن گروه طالبان به پای میز مذاکره تنها وظیفۀ پاکستان نیست.
از سوی دیگر، با آغاز تنش‌ها میان کابل و اسلام‌آباد، نظامیان پاکستان یک بار دیگر حملات راکتی خویش بر ولسوالی‌های لعل‌پور و گوشتۀ ولایت ننگرهار را نیز آغاز کرده است. وزارت خارجۀ افغانستان روز سه‌شنبه ۷ ثور، ابرار حسین سفیر پاکستان در کابل را برای وضاحت در این مورد احضار نمود.[5] گزارش‌ها حاکی از آن است که در حملات راکتی نظامیان پاکستانی در ولسوالی‌های لعل‌پور و گوشته‌ی ولایت ننگرهار یک پولیس سرحدی نیز کشته و دو تن دیگر زخمی شده‌اند.
آیندۀ صلح و مذاکرات چهارجانبه
پس از متشنج شدن روابط دو کشور، آیندۀ پروسۀ صلح نیز تاریک به نظر می‌رسد. هرچند دلیل افزایش تنش‌ها در روابط کابل-اسلام‌آباد از ناکامی مذاکرات چهارجانبۀ صلح سرچشمه می‌گیرد؛ ولی مقامات پاکستانی هنوز هم از آغاز این گفتگوها در آیندۀ نزدیک خبر می‌دهند.
وزیر مهاجرین و عودت کننده‌گان افغانستان به تاریخ ۳۱ حمل، بر اساس دعوت رسمی حکومت پاکستان به این کشور سفر کرد. هدف این سفر، موضوع راجستر نمودن مهاجرین افغان مقیم پاکستان و تمدید میعاد کارت‌های مهاجرت حدود یک‌و‌نیم میلیون مهاجر افغان در پاکستان می‌باشد.[6] به گفتۀ وزیر مهاجرین، سرتاج عزیر مشاور نخست وزیر پاکستان، به او در مورد آغاز دوبارۀ گفتگوهای صلح اطمینان داده است.
از سوی دیگر، روز چهارشنبه (۸ ثور) سرتاج عزیز مشاور امنیت ملی پاکستان در پنجمین کنفرانس “سیکا” در بیجینگ پایتخت چین، با “وانگ یی” وزیر امور خارجۀ چین نشست دوجانبه‌ای داشت که در آن هر دو جانب تعهد نمودند تا در تأمین صلح و امنیت در افغانستان با حکومت افغانستان از نزدیک همکاری نمایند. برعلاوه، هر دو طرف بر اهمیت توسعۀ کار گروه همکاری‌های چهارجانبه نیز تأکید نمودند.[7]
حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان نیز به تاریخ ۲۹ حمل ۱۳۹۵ در یک سفر رسمی به چین رفت. باآنکه هدف این سفر گسترش همکاری‌های نظامی و اقتصادی با چین خوانده شده، ولی در کنار این، سفر آقای اتمر طوری تعبیر شد که حکومت افغانستان برای آخرین بار تلاش خواهد کرد تا از طریق چین بر پاکستان فشار وارد نماید.
از جانب دیگر روز سه شنبه (۷ ثور ۱۳۹۵) نشست ششم کشورهای «قلب آسیا» موسوم به «روند استانبول» در دهلی نو برگزار گردید که به نمایندگی افغانستان حکمت خلیل کرزی معین سیاسی وزارت خارجۀ افغانستان و به نمایندگی پاکستان عزیز احمد چودری معین وزارت خارجۀ پاکستان اشتراک داشتند.
حکمت خلیل کرزی در سخنان خویش در اشاره به حادثۀ اخیر کابل گفت، تا زمانیکه به حمایت “تروریزم” پایان داده نشود، تلاش‌های صلح نتیجه نخواهد داد. وی همچنان در مورد مذاکرات چهارجانبه گفت که هدف عمدۀ این پروسه، گفتگوهای رودررو با طالبان بود و بر اساس موافقتنامۀ این مذاکرات، در صورتیکه طالبان به گفتگوها حاضر نشود، علیه آنها اقدامات لازم صورت خواهد گرفت[8]. اما معین وزارت خارجۀ پاکستان در سخنان خویش تاکید کرد تا همه طرف‌های مذاکرات چهارجانبه برای آغاز گفتگوها باید تعهد مشترک نمایند[9].
بربنیاد گزارش‌های رسانه‌یی، یک هیئت بلندرتبۀ دفتر سیاسی طالبان در قطر نیز به اسلام‌آباد سفر کرده است. گفته می‌شود شهاب الدین دلاور، جان محمد مدنی و ملا عباس ستانکزی در ترکیب این هیئت شامل اند. رسانه‌ها به نقل از اعلامیۀ طالبان، هدف این سفر را حل مشکلات مهاجرین افغان در پاکستان، مشکلات سرحدی و مذاکرات در مورد آزاد ساختن زندانیان طالب از زندان‌های پاکستان عنوان کرده‌اند[10]، اما برخی رسانه‌های بین‌المللی و پاکستانی خبر‌هایی را به نشر سپرده که هیئت متذکره برعلاوۀ مقامات پاکستانی، با نماینده‌گان چین نیز دیدار خواهند کرد. اگر این اخبار مؤثق باشد، در شرایط کنونی چین آخرین امید برای آغاز گفتگوهای صلح خواهد بود.
پایان
[1] به طور مثال، انفجاری به تاریخ ۱۶ اسد ۱۳۹۴ در منطقۀ شاه‌شهید کابل رخ داد که خسارات مالی و جانی گسترده‌ای در پی داشت. هرچند مسؤولیت انفجار شاه‌شهید را کسی به عهده نگرفت، ولی روابط کابل-اسلام‌آباد را شدیداً متاثر نمود.
[2] https://csrskabul.com/pa/?p=2402
[3] http://president.gov.af/ps/news/76964
[4] http://ceo.gov.af/fa/news/59339
[5] http://www.darivoa.com/content/pakistani-ambassador-summoned-to-afghan-foreign-ministry/3303086.html
[6] http://morr.gov.af/fa/news/60726
[7] http://www.mofa.gov.pk/pr-details.php?mm=MzY4MQ,,
[8] http://mfa.gov.af/en/news/remarks-by-the-deputy-minister-of-foreign-affairs-of-the-islamic-republic-of-afghanistan-he-hekmat-khalil-karzai-at-the-first-senior-officals-meeting
[9] http://www.mofa.gov.pk/pr-details.php?mm=MzY4Mg,,
[10] http://www.voanews.com/content/afghan-taliban-confirms-delegation-visiting-pakistan/3304525.html