تحلیل هفته-شماره: 30 (از 28 ثور الی 3 جوزا 1392 هـ ش)
این نشریه مجموعۀ از تحلیل واقعات مهم در طول یک هفته است که توسط مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی جهت تحلیل وضعیت سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور در طول یک هفته تهیه و نشر میگردد تا نهاد ها و مراجع مختلف از آن مستفید گردند.
افغانستان در هفتۀ که گذشت!
پایان سفر آقای كرزی به هندوستان و اظهار نظر های متفاوت در مورد نتایج و دست آورد های این سفر از جمله موضوعات مهم هفته قبل بود. تحلیلگران به این نظر هستند كه تأمین روابط با كشور های مختلف از جمله حقوق اساسی دولت افغانستان است اما منافع ملی ایجاب میكند كه افغانستان باید روابط خود را با كشور ها سبك و سنگین بسازد. به نظر این تحلیلگران دوستی با هندوستان به قیمت دشمنی با پاكستان تمام خواهد شد و این امری است كه در شرایط فعلی به نفع افغانستان نیست.
داكتر مهدی: افغانستان باید روابط خود را با كشور ها سبك و سنگین بسازد:
هند اعلام كرده است، با درنظرداشت امکانات آن کشور، برای تامین امنیت افغانستان كمك خواهد كرد.
این مطلب یك روز پس از گفتگو و مذاكره آقای حامد كرزی با مقامات آن كشور و پس از پایان سفر وی به هند اعلان گردید.
سید اکبرالدین سخنگوی وزارت خارجه هندوستان گفته است: “در حالیکه نیروهای ناتو و ایتلاف از افغانستان در حال خروج اند، انتخابات ریاست جمهوری نزدیک شده می رود و افغانستان در راه انتقال امنیتی، سیاسی و اقتصادی به پیش می رود، ما احساس می کنیم که همکاری استراتیژیک بین افغانستان و هندوستان در راه تامین امنیت و ثبات در افغانستان نقش مهم را بازی می کند”.
در مورد نتایج و دست آورد های سفر آقای رئیس جمهور به هند، محترم داكتر مهدی نماینده مردم در ولسی جرگه و تحلیلگر مسائل سیاسی در مصاحبه ای اختصاصی كه مركز مطالعات استراتیژیك و منطقوی با وی داشت چنین میگویند:
“البته گفته میشود كه افغانستان با هندوستان روابط دیرینه و پیشینه دارد و این یك حقیقت است ولی با توجه به شرایط دشوار كنونی افغانستان و وضعیت كه بر افغانستان حاكم است و با توجه به اینكه بین جمله كه گفته شد كه افغانستان با هند روابط دیرینه تاریخی دارد و شرایط امروز یك فصل از تاریخ حائل است و یك كشوری بنام پاكستان بین هند و افغانستان حائل است. به عباره دیگر مفهوم این سخن این است كه وقتی گفته میشود كه افغانستان با هند روابط دیرینه دارد، منظور از آن، هند بزرگ است كه پاكستان نیز جزء آن بود. حتی گفته میتوانیم كه پاكستان همان جزء اسلامی هند بوده كه به روایت مؤرخین، با آن روابط دیرینه تاریخی و فرهنگی داشتیم. با توجه به نقطه های كه عرض شد، سفر به هند و تأمین مناسبات با هند دقت بیش از حد میخواهد. بنده مثل همیشه همین آرزو را داشتم كه آقای رئیس جمهور سفر خویش را، هدف خویش را از این سفر و مطالبات كه از جانب هند داشت، باید با مردم افغانستان و نماینده های مردم در ولسی جرگه و مشرانو جرگه در میان میگذاشت. به اساس برداشت بسیاری از تحلیلگران منجمله بنده، ما بهای سنگینی در دوستی با هندوستان میپردازیم و در برابر آن دست آوردی كه داریم بسیار اندك است. به عباره دیگر ما دوستی هندوستان را به قیمت دشمنی پاكستان خریدار هستیم. ما با كشور پاكستان دوهزار و هشتصد كیلومتر مرز مشترك داریم. اكثریت ما پاكستان را متهم میدانند كه (به اصطلاح) لانه تروریزم است، حامی طالبان است، مداخله گر است و نیات سوء در قبال افغانستان دارد ولی كمتر كسی در این مورد فكر میكند كه آیا این اتهامات همه یكجانبه است و از جانب دولت افغانستان هیچ قصوری وجود ندارد و این تنها پاكستان است كه یكجانبه به اصطلاح تجاوز میكند و نیت سوء دارد، قصد اشغال و تجزیه افغانستان را دارد، قصد تخریب را دارد و حداقل خواست اش این است كه در افغانستان یك دولت دست نشانده وجود داشته باشد. من از جمله كسانی هستم كه یكسره با این سخن(اتهامات) موافق نیستم، به باور من چیزهای هم اینطرف هست كه باید مورد مداقه قرار دهیم. از آن جمله یكی هم این است كه ما میدانیم كه پاكستان با هند دشمنی تاریخی دارد همانگونه كه در مقدمه صحبت خود عرض كردم كه پاكستان از بدنه هند جدا شده و هنوز دعوی های حل ناشده ارضی با هندوستان دارد و طبیعی است كه بنابر فورمول معروف كه دوست دوست، دوست است و دشمن دوست، دشمن. بنابر این تعبیر، هر اندازه كه مناسبات افغانستان با هند نزدیك میشود، كشور پاكستان متنبه میشود و واكنش شدید نشان میدهد و آنرا مخالف منافع استراتیژیك و حیاتی خود میداند و در این قضیه خیلی حساس است. البته داشتن روابط با هند از جمله حق ملی و ناشی از استقلال افغانستان است و میتواند با هند همانند هر كشوری دیگر روابط داشته باشد ولی منافع ملی افغانستان ایجاب می كند كه روابط خود را با كشور ها سبك و سنگین بسازد. مثلاً بسنجیم كه ما از داشتن همچون روابط كه آقای رئیس جمهور مطرح میكند كه ما باید از هندوستان سلاح بگیریم و معلوم است كه این سلاح را علیه پاكستان به كار بگیریم، چه اندازه خساره خواهیم پرداخت و آنرا به كدام قیمت به دست خواهیم آورد. در این مورد باید تأمل میشد و باید موضوع با مردم افغانستان مشوره میشد ولی آقای رئیس جمهور حسب عادت همیشگی خویش خواست كه به تنهایی تصمیم بگیرد. من از جمله كسانی هستم كه مخالف این گونه خواست ها هستم از هند، چنین خواست های در حضور نیروهای بین المللی كه هنوز پای شان از افغانستان بیرون نشده است، اصلاً درست و منطقی نیست. پای نظامی كشور خصم پاكستان را به افغانستان كشاندن به معنی این است كه افغانستان را میدان جنگ هند و پاكستان میسازیم و مردم افغانستان هیچ دست آوری در این رابطه نخواهد داشت.
از سوی دیگر باید گفت كه هند یك كشور در حال انكشاف است و یك دولت مقتدر است ولی ملت هند در مقایسه با كشور های اروپایی، به خودكفایی و غنا نرسیده است. پس میتوانیم بگوییم كه هند با توجه به وضعیت مردم آن، یك كشور فقیر است پس كمك های اقتصادی كه افغانستان از جانب هند تقاضا دارد برآورده شدنی نیست و درخور توان هندوستان نیست. از نظر نظامی كمك های هند به افغانستان حساسیت های زیادی را در قبال دارد. به گفته یكی از نماینده های مردم پاكستانی را با سلاح هندی زدن هیچگاهی برای پاكستان قابل تحمل نیست. پس تقاضای كمك های نظامی از هند از تدبیر دور است در عین حالیكه هند از عهده آن برآمده نمی تواند”.
سفر آقای کرزی به هند؛ از نبود استراتیژی تا اقدامات واکنشی!
ذاکر جلالی
سفر رئیس‌جمهور حامد کرزی به هند از حوادث خبرساز هفته‌ای گذشته بود. آقای کرزی در حالی به هندوستان سفر نمود که یک هفته قبل نیروهای مرزی افغانستان با نیروهای پاکستان درگیر شده بودند. این دومین سفر رئیس‌جمهور کرزی به هند در شش ماه اخیر و دوازدهمین سفرش از وقتی‌که به قدرت رسیده، در زمان حساس و با درخواست‌های حساسی صورت گرفت. حامد کرزی طی سفر دو روزه با مقامات بلند پایه‌ای هند، از جمله با من موهن سنگ نخست‌وزیر و پرناب موکرجی، رئیس‌جمهور گفت و گو نمود.
رئیس جمهور کرزی پس از بازگشت به کابل، در یک نشست خبری گفت که در دیدارش با رهبران هند در مورد گسترشهمکاری های دوجانبه در زمینه های مختلف در چارچوب موافقتنامه‌استراتژیک میان 2 کشور بویژه ادامه کمک‌ها برای رفاه اقتصادی مردم افغانستان، آموزش جوانان افغان و آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی افغانستان نیز بحث و تبادل نظر کرده است.
کرزی در رابطه با آموزش نیروهای امنیتی افغانستان توسط هند گفت که نیروهای پولیس و ارتش افغانستان در مدت 40 سال قبل در هند آموزش دیده‌اند و مرحله جدید آموزش نیروهای امنیتی افغان که از 10 سال پیش آغاز شده، ادامه همان روند قبلی است که با امضای موافقتنامه‌استراتژیک کابل-دهلی‌نو ادامه دارد.
آقای کرزی باری دیگر بر نقش پاکستان در فرآیند صلح تأکید ورزید و گفت که موفقیت صلح در افغانستانبدون همکاری پاکستان دشوار خواهد بود زیرا پاکستان بر روی طالبان نفوذدارد.
کرزی با بیان این که طالبان در پاکستان سکونت دارند، تصریح کرد: بنابراین همکاری پاکستان در زمینه صلحافغانستان مهم است.
نبود سیاست خارجی:
حکومت‌های افغانستان در گذشته همواره با هندوستان روابط نیک و دوستانه‌ای دیپلوماتیک داشته است. یکی از عوامل این روابط نیک، وجود معضله‌ای مرزی میان افغانستان و پاکستان است که باعث تیرگی روابط افغانستان با پاکستان شده است. حکومت کرزی که در جریان یازده سال گذشته با یک کتله‌ای مهم سیاسی افغانستان در جنگ است، نتوانسته است که تعادل دیپلوماتیک را در روابط با دو کشور به میان بیاورد. از یک‌سو، بر نقش پاکستان در فرآیند صلح تأکید می‌ورزد و از جانب دیگر گاهی به پاکستان پشت کرده و دست دوستی به هند دراز می‌کند. حکومت حامد کرزی، در روابط با این دو کشور متخاصم، نتوانسته یک سیاست خارجی مدون داشته باشد. پاکستان، یک افغانستانِ دشمن هند و هند یک افغانستانِ دشمن پاکستان میخواهد. در این‌چنین وضعیت دشوار دیپلوماتیک که افغانستان در عین زمان به راه ترانزیت و کالاهای بازرگانی پاکستان و همچنان به همکاری های مالی هند نیاز دارد، باید سیاستی داشته باشد که با هیچ‌یک از این کشورها درگیر نشود.
افغانستان از یک سو بر تأثیر پاکستان روی طالبان باورمند است، ولی از سوی دیگر با هندوستان، دشمنِ سنتی پاکستان، پیمان استراتیژیک امضا می‌کند. پالیسی سازهای افغانستان باید در روابط با هردو کشور، منافع ملی افغانستان را مدنظر بگیرد و پیامد های روابط اش را با هردو کشور پیش‌بینی نماید. افغانستان میتواند با سنگین ساختن روابط خود با پاكستان چند دست آوردی داشته باشد:
- افغانستان میتواند کشور چین را که یك نیروی بزرگ اقتصادی و سیاسی است، با خود داشته باشد. از این طریق میتواند پای سرمایه‌گذاری‌های چین را به افغانستان بکشاند.
- افغانستان میتواند از طریق فشار چین، از دست درازی های پاکستان در داخل افغانستان جلوگیری نماید. وقتی چین در افغانستان سرمایه‌گذاری نموده باشد، پاکستان به هیچ وجه نمیتواند منافع اقتصادی چین را تهدید نماید.
- راه ترانزیت از طریق پاکستان برای افغانستان ارزش حیاتی دارد. مطابق گزارش سازمان تجارت بین‌المللی، بیشتر از نصف صادرات افغانستان در سال 2010م از راه پاکستان صورت گرفته است. در صورت داشتن روابط حسنه با پاکستانِ، افغانستان از این راه به راحتی استفاده خواد کرد.
- در سال های میان 2010-2011م صادرات پاکستان به افغانستان 2.3 بلیون دالر بود.
- هنوز هم یک و نیم ملیون افغان‌های پناهنده در پاکستان راجستر شده‌اند.
بدون شک، هند نیز از جمله اقتصادهای رو‌به رشد است، ولی هند به هیچ‌وجه نه نتها اینکه از دست‌درازی پاکستان جلوگیری کرده نمیتواند بلكه حضور گسترده‌ای هند باعث مداخله‌ای پاکستان میشود. حامد کرزی در جریان سفراش به هند، لست‌خواست هایش را به مقامات هندی سپرد. سخنگوی رئیس‌جمهور، ایمل فیضی گفت که نمی‌توانند لست خواسته های افغانستان را فاش سازد. افغانستان وقتی لست‌خواسته هایش از هند را نمی تواند فاش سازد، چگونه میتواند روابط دوام دار با این کشور داشته باشد؟ آشکار است که مقامات افغانستان لست خواسته ها را به دلیل تهدید پاکستان فاش ساخته نمی‌توانند. از سوی دیگر هند نمیتواند بدیل بهتر به عوض بندر کراچی در اختیار افغانستان قرار دهد. افغانستان از نزدیکی با پاکستان میتواند روابط حسنه با چین داشته باشد و چین به‌حیث نیروی اقتصادی میتواند در عرصه‌های مختلف با افغانستان همکاری داشته باشد.
مشکل در کجاست؟
افغانستان با رویكرد شرقی در روابط اش میتواند از یک‌سو از نیروی اقتصادی چین سود به‌دست آورد و از سوی دیگر با داشتن یک پاکستانِ دوست از دست‌درازی های این کشور در امان باشد. اما با حضور گسترده‌ای نیروهای امریکایی و ناتو در افغانستان، این کشور نمیتواند سیاست‌خارجی آزاد و مستقل داشته باشد. چین و امریکا رقابت های اقتصادی و سیاسی‌ای دارند که باعث میشود ایالات متحده‌ای امریکا با استفاده از نفوذش در حکومت فعلی، مانع این نزدیکی شود. بنا بر این، قبل از همه، افغانستان نیازمند استقلال است تا بتواند فقط با درنظرداشت منافع ملی‌اش طرح سیاست های مفید و مثمر بریزد.
آمریكا به سائر كشور ها نیز اجازه نخواهد داد اردوی افغانستان را تجهیز نماید!
احمد ضیاء رحیمزی
در مجموع سفر حامد کرزی به هند از چند لحاظ دارای اهمیت بود. اول اینکه این سفر در زمانی صورت گرفت که اندکی قبل از آن تنش های سرحدی بین افغانستان وپاکستان که رقیب عمده هند در منطقه به شمار می رود، به درگیری نظامی بین دو کشور مبدل شده بود و دوم اینکه در همین آوان انتخابات پارلمانی در پاکستان صورت گرفت که به اساس آن باید برای اولین بار در تاریخ پاکستان بعد از جدایی از هند، یک حکومت ملکی در پا کستان زمام امور را به حکومت ملکی دیگری بدون مداخله ارتش و یا کدام واقعه دیگری می سپارد. از جانب دیگر سفر این بار رئیس جمهورکرزی به هند از این دیدگاه نیز قابل اهمیت بود که طی ده یازده سال گذشته برای اولین بار افغانستان به خواست خود و بدون درنظرداشت خواسته های حامیان غربی خود به خصوص امریکا از یک کشور آسیایی درخواست اسلحه وتجهیزات نظامی دارد.
این همه مسائل باعث می شود تا سفر این بار رئیس جمهور کرزی به هند برای حلقات دیپلوماتیک و همچنان رسانه ها دارای اهمیت فراوان شمرده شود؛ بنا بر قول رسانه ها رئیس جمهور کرزی و هیئت همراهش در این سفر لستی از وسائل و تجهیزات نظامی را که به گفته آنها افغانستان به آن نیاز دارد به جانب هندی تسلیم نموده اند که به گفته رئیس جمهور کرزی ، حال کار مقامات هندی است که آنرا می پذیرد یا نه.
حال با درنظر داشت این همه، آنچه مهم شمرده می شود این است که آیا هند به درخواست حامد کرزی مبنی بر اعطای اسلحه و تجهیزات نظامی به جانب افغانی پاسخ مثبت می دهد و یا این همه دلگرمی هند که قبل از سفر حامد کرزی داشتند و اظهار نظر میكردند كه اگر جانب افغانی تقاضای اسلحه و همکاری نظامی داشته باشد ما روی آن غور خواهیم کرد، تنها برای تحریک احساسات پاکستان و همچنان آزمودن دوستان غربی دولت کنونی افغانستان بود که آیا به هند اجازه می دهند تا به افغانستان کمک تسلیحاتی صورت گیرد، یا خیر؟
با درنظر داشت این امر که پاکستان در حوادث و جریانهای سی سال اخیر افغانستان بیش از هر کشور دیگری دست باز و نقش کلیدی داشته است ، حدس بر این است که هند با فاصله دورتر از همسرحدی با افغانستان، هر چند تلاش به خرچ دهد نمی تواند نقش پاکستان درافغانستان را تضعیف نماید.
از جانب دیگر در شرایط فعلی کشور نیز ثابت شده است که افغانستان بیش از هر کشور دیگر در منطقه و جهان به پاکستان متکی است، چنانچه با وجود حضور ملکی و نظامی یازده سال بیش از 50 کشور غربی در افغانستان، مردم ما هنوز محتاج مواد اولیه خوراکی و ادویه از پاکستان اند و اگربرای یک روز پاکستان دروازه مرزی تورخم را به روی افغانها ببندد، افغانها با مشكلات فراوان مواجه میشوند. این نکته نیز بذات خود قابل دقت است که امریکا چه در طول یازده سال گذشته و چه هم در شرایط کنونی که قصد دارد نیروها و تجهیزات نظامی خود را در افغانستان از طریق راه آسان و ارزان پاکستان خارج سازد، به گونه مسلسل به پاکستان باج و امتیاز می دهد.
بنا بر این، شاید سفر حامد کرزی به هند و درخواست اسلحه و تجهیزات نظامی از آن کشور بیش از تحریک نمودن پاکستان و افزایش مداخلات آن کشور به اشکال مختلف در امور افغانستان، نتیجه دیگری در پی نداشته باشد.
از جانب دیگر برخی از کارشناسان مسایل نظامی به این باور هم هستند که شاید امریکا همان گونه که خود نمی خواهد نیروهای نظامی افغانستان را به شکل اساسی ودرست آن مطابق ضرورت روز، تجهیز وتقویت نماید؛ شاید به سائر کشور ها و از جمله هند نیز اجازه ندهد تا در این راستا گام بردارد.
در مجموع متأسفانه طی یازده سال گذشته افغانستان سیاست خارجی غیر متوازنی را دنبال کرده است و هیچ گاهی نتوانسته جنگ نیابتی سائر کشورها و قدرت های متخاصم در منطقه را در خاک کشور ما سد نماید، و حالا نیز پس از تنش افزایی با پاکستان ، رجوع کردن به رقیب جدی این کشور در منطقه یعنی هند، درحالیکه ما شرایط و وضعیت خود در منطقه و همکاری جامعه جهانی را در نظر نمی گیریم، بذات خود نشاندهنده ضعف در سیاست ها و عملکرد های ما با کشورها و قدرت های بیرونی است که بدون شک نتیجه آن همچو سائر سیاست ها و عملکردهای قبل از این، منفی خواهد بود و نمی توان توقع نتایج مثبت را از آن داشت.
همچنان این اظهارات سخنگوی وزارت خارجه هند مبنی بر اینكه رهبران هند و افغانستان توافق کردند،که مشترکاً برای امنیت و ثبات افغانستان کار خواهندکرد، به هیچ وجه نمی تواند صادقانه و واقع بینانه تفسیر شود، چون افغانها باور دارند که ادامه جنگ نیابتی هند و پاکستان درخاک کشور شان، برای این ملت و این کشور جز بدبختی و سیه روزی چیزی دیگری به ارمغان نخواهد داشت.
——————————————————————————————————————————————–