محیط زیست در شهرهای بزرگ کشور حالت وخیمی اختیار نموده است
بسم الله ذکی
محیط زیست عبارت از محیط اطراف ماست، به خصوص شرایطی که به نحوی بر زنده گی مردم اثر گذار است. آلوده گی محیط زیست یکی از بحران های جدی و حاد فراروی زنده گی بشر در کره خاکی است که بدون توجه به آن بشر نمی تواند به یک زنده گی پاک و سالم دسترسی داشته باشد. چون محیط زیست محیط زنده گی است که با آلوده گی آن امراض گوناگونی زنده گی انسان ها را تهدید می نماید، که دومین عامل مرگ و میر در کشور نیز آلوده گی هوا گفته شده است.
در این شکی وجود ندارد که جهان در کل با مشکلات زیست محیطی مواجه است، اما افغانستان به عنوان یک کشور در حال توسعه به مشکلات حاد تر و جدی تر مواجه است به ویژه در شهرهای بزرگ، از جمله پایتخت کشور کابل.
در حالی که یکی از حقوق اساسی و کلیدی جامعه بشری دسترسی به یک محیط پاک و سالم خوانده شده است، متاسفانه افغانستان در میان هشت کشور آلوده از نظر محیط زیست، در جهان قرار دارد. در این نبشته تلاش صورت می گیرد که به عوامل آلودگی محیط زیست در افغانستان، وضعیت اسفبار کابل، نظر دین مقدس اسلام در مورد محیط زیست و راه های بیرون رفت از این معضل پرداخته شود.
عوامل آلوده گی محیط زیست
در مباحث محیط زیست گفته می شود که دو نوع منابع آلوده کننده وجود دارد، منابع طبیعی و منایع مصنوعی. منابع طبیعی عبارت از آلاینده های طبیعی است که در این تحلیل مورد بحث نیست، و منابع مصنوعی به منابعی گفته می شود که در آن به شکلی از اشکال فعالیت های انسانی در آلوده سازی محیط زیست نقش اساسی دارد. هر چند عوامل آلوده کننده محیط زیست خیلی زیاد است، در این جا تلاش صورت می گیرد که به مهم ترین آنها به شکل اختصار پرداخته شود.
جنگ سر آغاز تمام بدبختی های یک جامعه است. متاسفانه بیش از چهل سال می شود که در کشور عزیز ما افغانستان جنگ جریان دارد، و این جنگ در کنار سایر بدی های که دارد بالای محیط زیست کشور نیز اثرات منفی مستقیم و غیر مستقیم فراوانی به جا گذاشته است
اثر مستقیم جنگ بالای محیط زیست این است که استفاده هر نوع اسلحه سبب آلوده گی محیط زیست می شود. از یک طرف دود و خاکش و از جانب دیگر زباله هایش. این در حالیست که دود و زباله های مواد منفجره زهری بوده و زمینه ساز بسیاری از امراض می گردد، به ویژه انواع مرض کشنده سرطان.
سوخت مواد بی کیفیت در موترها، حمام ها، هوتل ها، داش ها، بلاک های رهایشی، فابریکه های تولیدی و غیره نیز سبب آلوده گی محیط زیست گردیده است. هر چند در این میان هر کدام به اندازه قد و اندام خویش محیط را آلوده می نماید، اما، نقش جاهای که تیل بی کیفیت، پلاستیک، ذغال سنگ و امثالهم را می سوزانند خیلی برجسته و رنگین و مشهود است.
هر چند در عصر حاضر موجودیت صدها هزار موتر در یک شهر به ویژه شهرهای بزرگ حتمی است، تا برای مردم در عرصه حمل و نقل سهولیت ایجاد نماید، اما، نیاز جدی محیط زیستی است که تردد این موترها طوری تنظیم شود که از یک طرف مشکلات مردم از نظر حمل و نقل حل شود و از جانب دیگر کمترین آلوده گی را برای محیط زیست به بار بیاورد.
اداره نورم و استندرد، در امر تشخیص مواد سوخت بی کیفیت، کار و فعالیت در خور توجهی نکرده است، که این امر نیز یکی از عوامل خیلی بزرگی آلوده گی محیط زیست در کشور، از جمله شهرها است.
یک بخش از آلوده گی هوا از اثر موجودیت سرک ها و جاده های خامه در شهرها است. از اینکه عبور و مرور وسایط نقلیه در شهرها بیشتر است، و این وسایط با تردد خویش گرد و خاک را به هوا بلند می کند، از این طریق سبب آلوده گی محیط زیست می گردد.
از بین بردن بی رویه ساحات سبز نیز یکی از عوامل جدی تخریب محیط زیست پنداشته می شود. چون ساحات سبز از یک طرف سبب پاکی هوا می گردد و از جالب دیگر، از جاری شدن سیلاب ها تا حدی جلوگیری می کند که خود سبب آلوده گی محیط زیست می گردد.
تخمین ها این را می رساند که در شهر کابل در حدود شش میلیون نفر زنده گی می نماید. این واضح است که موجودیت نفوس بیشتر سبب آلوده گی بیشتر می شود چه از نظر تولید گازات و چه از منظر تولید زباله ها. اگر از تولید گازات گذشته فرض را بر این بگیریم که هر نفر یک کیلو گرام زباله در روز در شهر کابل تولید کند، در هر بیست و چهار ساعت کابل شاهد تولید شش میلیون کیلو گرام زباله خواهد بود.
یکی از عوامل تخریب محیط زیست انباشت زباله ها است. امروز با پیشرفت تکنالوژی و شهر نشینی و به وجود آمدن جوامع مصرف کننده شهری، روزانه هزاران تن زباله تولید می شود که جمع آوری و دفع آنها به طریق صحی، از مهم ترین مسایل محیط زیستی است که نیاز جدی به تلاش های فردی و جمعی دارد.
در کنار تولید زباله ها، عامل دیگری که سبب آلوده گی محیط زیست گردیده است انداختن زباله ها در جاهای غیر مناسب است، که متاسفانه در بسیاری از جاها به ویژه در شهر کابل خیلی زیاد معمول است.
عدم حاکمیت قانون نیز یکی از مشکلات جدی و حاد فراروی محیط زیست پاک و سالم است. متاسفانه در کشور ما در بیشتر موارد حتی قانون تطبیق نمی شود، اگر هم تطبیق شود یک سان تطبیق نمی شود. عدم تطبیق درست و مساوی قانون سبب گردیده که بسیاری ها نه حس ترس از قانون شکنی داشته باشد و نه هم حس مسئولیت پذیری شهروندی.
عدم موجودیت آبرو ها و سیستم کانالازیسیون در شهرهای بزرگ به ویژه پایتخت کشور شهر کابل، نیز یکی از عوامل کلیدی آلوده گی محیط زیست به شمار می رود. چون این امر، از یک طرف سبب شده است تا روی زمین در بسا از جاها توسط فاضلاب آلوده شود و از جانب دیگر، با کندن چاه های غیر معیاری آب های زیر زمینی که ثروت ملی کشور است نیز آلوده گردد.
از اینکه مبارزه با پدیده آلوده گی محیط زیست یک کار خیلی بزرگ است عدم هماهنگی در میان نهادهای دولتی از یک طرف و عدم تعاون نهادهای دولتی و خصوصی و مردم از جانب دیگر، در امر مبارزه با وضعیت وخیم محیط زیستی می تواند یکی از عوامل غیر مستقیم آلوده گی محیط زیست به شمار آید.
کابل در شرایط اسفبار
اداره محیط زیست افغانستان می گوید میزان آلودگی هوا در پایتخت افغانستان همزمان با فرا رسیدن سرما از ۵۰ درجه غلظت به ۲۰۰ درجه افزایش یافته است. میزان آلودگی هوا در شهرهای بزرگ افغانستان به خصوص؛ کابل در زمستان به دلیل استفاده گسترده از ذغال سنگ و چوب برای گرم کردن خانه ها، به شدت بالا می رود.
کابل به عنوان پایتخت افغانستان که در حدود نیم قرن پیش یکی از شهرهای پاک و زیبای منطقه به حساب می آمد، متاسفانه حالا در میان شهرهای بزرگ کشور، از نظر آلوده گی هوا و زمینش همه را پیشی گرفته است. در این حال نه دولت افغانستان نسبت به مشکل زیست محیطی کابل توجه قابل لمسی می کند و نه هم اکثریت قاطع شهروندان پایتخت نشین فرهنگ شهرنشینی را در عرصه پاک و صفایی رعایت می نماید. اگر وضع به این حالت پیش برود و توجهی جدی در این عرصه نشود احتمال می رود که در آتیه کابل محل زنده گی برای باشنده گانش نباشد.
گفته می شود که در کابل ۶۴۰ هزار خانه وجود دارد و در حدود ۶۰۰ هزار موتر در سرک های شهر کابل عبور و مرور می نماید؛ اگر هریک واحد روزانه یک کیلو گرام گاز مضر تولید کند در هر روز می شود دوازده میلیون و چهل هزار کیلو گرام، که فاجعه است. در این شکی وجود ندارد که تقریبا اکثریت این خانه ها و موترها از مواد سوخت بی کیفیت استفاده می نمایند.
نقش تعلیمات اسلامی در حفاظت از محیط زیست
خوشبختانه دین اسلام در موارد چون حفظ آب، حفظ خاک، نظافت، زنده گی بالای زمین، ترحم بر حیوانات و حفظ دیگر نعمت های خداوند متعال که همه معنی حفاظت از محیط زیست را می دهد تذکراتی شیوایی دارد، در حدیث شریف آمده است «هر مسلمانی درختی بکارد، یا زراعتی کند، که از آن پرنده گان و یا حیوانی بخورد، چنین کاری برای او صدقه محسوب می شود”.
در اسلام جان آدمی با ارزش است و حفظ آن واجب. بر همین اساس قرآن کریم به زبان ساده به مسلمانان سفارش می کند که با کارهای خود سبب هلاکت و نابودی خود را فراهم نکنید. بنا بر این از نظر شرعی جواز ندارد که یک مسلمان با تخریب محیط زیست زمینه هلاکت خود و دیگران را مساعد کند. ضرر رساندن به خود و دیگران حرام است، که این مفهوم شیوای از حدیث پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم می باشد.
ترجمه حدیث شریف است که می فرماید: «اگر قیامت برپا شد و نهالی در دست یکی از شماست، اگر می تواند آن را بکارد.»
راه حل ها
- در قدم اول دولت افغانستان یک برنامه جامع، علمی، موثر و قابل سنجش را با استفاده از تجارب کشورهای دیگر و مشوره های متخصصان امور در رابطه به حفاظت از محیط زیست در شهر ها، طراحی کند.
- اداره نورم و استندرد، با بروز سازی فعالیت های خویش از ورود تیل، ذغال سنگ و سایر موارد سوختی دیگر، در داخل کشور جلوگیری نماید.
- توسط ریاست ترافیک افغانستان از تردد موترهای فرسوده که مقدار زیاد دود تولید می کند، جلوگیری شود. و درصورت امکان با مستمندان در امر خریداری مواد سوخت با کیفیت در فصل سرما مساعد صورت گیرد.
- کسانی که زباله ها را در جاهای مناسب نمی اندازد جریمه شود. سیستم جریمه در صورت تکرار طور تصاعدی باشد. تا حس ترس و مسئولیت پذیری در بین جامعه زنده گردد.
- سطح آگاهی جامعه نسبت به مسایل زیست محیطی بالا برده شود. این کار را می توان از طریق رسانه ها، مکاتب، مدارس، پوهنتون ها، مساجد، منابر و امثالهم انجام داد.
- در بودیجه مبارزه با آلوده گی زیست محیطی افزایش به عمل آمده و انسجام همگانی در امر مبارزه با این پدیده شوم و خطرناک بوجود آورده شود.
- ساحات سبز جدید احداث گردیده و ساحات سبز قدیمی احیاء و تقویت گردد.
- فرهنگ حشر (کار جمعی بدون مزد) بخاطر پاک سازی شهر ها و اماکن عامه یک بار دیگر احیا گردد. و نیز سیستم کانالازیسیون شهرهای بزرگ به ویژه کابل به شکل اساسی ساخته شود.
- در طویل المدت و در صورت امکان سیستم تسخین خانه های کابل برقی ساخته شود و یا از انرژی های بدیل استفاده شود.
منابع
http://dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=134435
https://www.etilaatroz.com/4439/تخریب–محیط–زیست–و–مرگ–تدریجی/
https://8am.af/the-status-of-the-environment-in-the-constitution-of-afghanistan/
فخری، زینب، عنوان مقاله (وضعیت محیط زیست پس از شیوع کرونا) نام کتاب: جهان در محاصره کرونا، ناشر: مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی، سال چاپ 1399 ه ش