جرایم جنایی؛ معضل روبه گسترش در شهرهای بزرگ کشور
بربنیاد آمار ارگان‌های احصائیوی، سالانه هزارها جرایم گونه‌گون جنایی در تمام ولایات کشور به خصوص شهرهای بزرگ کشور رخ می‌دهند که ارائۀ تصویر واقعی آن بدون یک تحقیق عمیق و همه‌جانبه ممکن به نظر نمی‌رسد. شهر کابل از شهرهای امن کشور به شمار می‌رود و میزان بلند جرایم جنایی در این شهر، نشانگر آن است که کشور ما از این ناحیه با چالش بزرگی روبه‌رو است.
مقام‌های امنیتی از کاهش میزان جرایم جنایی نیز سخن می‌گویند، ولی برخی آمار و حقایق زمینی حاکی از میزان بلند جرایم شنیع در کشور، به خصوص شهرهای بزرگ کشور می‌باشد. در کنار ادعاهای مردم، مکان، زمان و نوعیت بعضی رویدادهای جرمی نیز نشان می‌دهد که منسوبین نهادهای امنیتی، به دلیل سطح بلند فساد اداری در این نهادها، به نحوی در این حوادث جنایی دخیل اند.
آمار دقیق رویدادهای جنایی در کشور موجود نیست، چون بربنیاد یک سروی ایشیا فاوندیشن گزارش‌های نیمی از چنین رویدادها (۴۹٪) به مراجع دولتی نرسیده و ثبت نشده‌اند. از سوی دیگر آماری نیز که ارائه می‌گردد دقیق به نظر نمی‌رسد و توسط نهادهای معتبر تایید نشده‌اند، ولی با آن‌هم آمار رسمی حاکی از گسترش این معضل در کشور است.
در این تحلیل سیر صعودی حوادث جرمی در شهرهای بزرگ کشور، عوامل این جرایم و راه‌حل‌های کاهش جرایم جنایی در کنار بیان چند حادثه‌ی که در طول چند روز تنها در شهر کابل رخ داده و محققین مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی به جزئیات برخی آن‌ها دست یافته اند، مورد بررسی قرار گرفته است.
سیر صعودی جرایم در شهرهای بزرگ
در یک دهۀ اخیر میزان جرایم ثبت شدۀ جنایی در افغانستان سیر صعودی داشته است. شمار مجموع جرایم در سال ۱۳۸۷ به ۶۷۸۶ مورد می‌‌رسید، ولی این رقم تنها در سه ربع اول سال ۱۳۹۵ به ۱۶۰۴۶ مورد رسید که نسبت به یک سال قبل (۱۳۹۴) نیز افزایش چشم‌گیر را نشان می‌دهد، چنانچه در سال ۱۳۹۴ هـ ش جمعا ۱۴۶۱۹ حادثۀ جنایی به ثبت رسیده بود. هرچند در برخی سال‌ها، این رویدادها به گونۀ بی‌پیشنه‌ی افزایش یافت و به عنوان مثال، تنها در سال ۱۳۹۲ تعداد مجموعی جرایم مختلف در کشور به ۲۷۱۲۲ مورد رسید. (برای جزئیات بیشتر به جدل-۱ مراجعه نمایید)
جدول-۱: میزان جرایم در افغانستان ( ۱۳۸۷- ۱۳۹۶)
ماخذ: شاخص‌های احصائیوی سالانه و ربع‌وار ادارۀ مرکزی احصاییه (۱۳۸۷-۱۳۹۶)
از سوی دیگر، پدیدۀ جرم در شهرهای بزرگ کشور رو به افزایش است. تعداد حوادث جرمی از ۱۳۴۵ حادثه در ربع اول سال ۱۳۹۴، به حدود ۱۷۷۹ در ربع اول سال ۱۳۹۵ تنها در کابل افزایش یافته است و از مجموع جرایم جنایی در سال ۱۳۹۵ هـ ش، ۴۹۵۰ حادثۀ آن تنها در کابل اتفاق افتاده است. در یک ربع اول سال جاری (۱۳۹۶) نیز این رقم در کابل بلند است و از مجموع ۵۰۴۷ حادثۀ جنایی، ۱۳۱۵ مورد آن در کابل به ثبت رسیده است.
از جانب دیگر، جرایم شنیع مانند قتل و غیره از یک سال به سال دیگر افزایش یافته است. حوادث قتل در ربع‌های اول سال‌های ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ هـ ش، به ترتیب از ۵۳۸ به ۶۰۶ و ۶۴۰ مورد افزایش یافته است.
جنایت‌های شنیع و سرقت‌های مسلحانه
باشنده‌گان پایتخت کشور خاطرات تلخی از جرایم جنایی، چون قتل، سرقت‌های مسلحانه، اختطاف و غیره دارند که آرامش آنان را برهم زده است. به تازه‌گی پنج طفل یک خانواده که از چهار تا شانزده سال عمر داشتند، در منطقۀ وزیرآباد شهر کابل به گونۀ مرموز و بی‌رحمانه به قتل رسیدند. همسایه‌ها و نزدیکان این خانواده می‌گویند که قربانیان این حادثۀ المناک، نخست با تیشه به قتل رسیده‌اند و سپس جسدهای شان سوزانده شده‌اند.
مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی نیز چند رویداد جنایی که در روزهای اخیر در برخی مناطق شهر کابل به وقوع پیوسته، مورد بررسی قرار داده است. میرویس باشندۀ شهر کابل که نخواست نام منطقه‌اش گرفته شود، در مورد سرقت طلا و پول از خانۀ همسایه‌اش، چنین می‌گوید: «چاشت بود، در خانۀ همسایۀ ما بدون خانم‌ها هیچ کسی دیگر حضور نداشت، چند تن در لباس نظامی آمدند و به بهانۀ این که ما شک داریم در این خانه افراد مسلح نگهداری می‌شوند، باید تلاشی کنیم، داخل خانه شدند و همه طلا، پول و اشیای قیمتی را با خود بردند، وقتی مردم به پوستۀ نزدیک امنیتی اطلاع دادند، آنان نیز هیچ‌گونه همکاری نکردند.»
داکتر فیض محمد مسؤول یک شرکت ساختمانی که در کابل زنده‌گی می‌کند، می‌گوید: «ساعت ده قبل از چاشت از نماینده‌گی یک بانک در میرویس میدان (کوتۀ سنگی) پول گرفتم، از راه سرک سیلوی مرکزی به سوی سرک پوهنتون کابل در موتر خود در حرکت بودم که دو موتر مادل جدید هایلکس موترم را تقیب می‌کرد. از اینکه چندین بار موتر مرا قید کردند، شک کردم و خود را به سرک عمومی کوتۀ سنگی _ دهمزنگ کشیدم، اما نارسیده به کارتۀ چهار، در سر سرک عمومی روی موترم را قید کرد و افراد مسلح و ملبس با لباس‌های امنیت ملی از آن دو موتر پایین شدند، چند تن آن‌ها سرک را مسدود ساختند و چند تن دیگر شان شدیدا مرا لت و کوب کردند. وقتی بی‌هوش شدم، ۵۴ هزار دالر امریکایی را که از بانک برای مصارف یک پروژۀ خود گرفته بودم، با خود برده بودند. به شمارۀ ۱۱۹ حدود ده بار تماس گرفتم کسی جواب نمی‌داد، چند ساعت بعد برای گرفتن گزارش حادثه همراهم تماس گرفتند.»
یک منبع دیگر که نخواست نامش گرفته شود، به محقق مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی گفته است که در طول دو روز، دو حادثۀ قتل را در روز روشن و در مکان‌های مزدحم مشاهده کرده است. وی می‌گوید: «پنج بجۀ عصر در منطقۀ کارتۀ پروان کسی را کشته و در سر سرک انداخته بود. روز دیگر، در حادثۀ مشابه یک نفر را در نزدیکی سیلو، روبه‌روی سرک پوهنتون کشتند و جسدش را در کنار جادۀ عمومی دیدم، ولی از انگیزۀ حادثه آگاه نشدم.»
چندین تن دیگر نیز از حادثه‌های سرقت موترهای مودل بالا در این اواخر از مناطق امن شهر کابل به گونۀ مثال، از نزدیکی حوزۀ پنجم پولیس سخن گفته اند که در برخی موارد صاحبان موترها در فیر تفنگچۀ دزدان مسلح یا کشته و یا هم زخمی شده‌اند. اکثریت کسانی که در مورد حوادث جرمی و سرقت‌های مسلحانه به محقق مرکز معلومات داده‌اند، تاکید کرده‌اند که بیشتر شواهد نشانگر دخیل بودن منسوبین امنیتی مناطق مربوطه در این حوادث است که ممکن عملکرد ضعیف نیروهای امنیتی در چنین موارد، باعث چنین ذهنیت نزد مردم شده باشد. مسئله‌ی که مقام‌های امنیتی آنرا ادعاهای محض می‌خوانند.
حامیان و عاملین جرایم جنایی
موجودیت فساد اداری در نهادهای امنیتی، عدلی و قضایی یکی از مهم‌ترین عوامل میزان بلند جرایم جنایی در کشور است. بیشتر جرایم دلخراش چون قتل، اختطاف، دزدی مسلحانه و غیره مستقیما توسط حلقات مافیایی و گروه‌های سازمان‌یافته انجام می‌شود؛ ولی زمانیکه اعضای این حلقات و گروه‌های نیرومند دست‌گیر می‌شوند، به دلیل حمایت افراد بلندرتبه و بانفوذ در حکومت و اداره‌های دولتی، پس از مدت اندکی دوباره آزاد می‌شوند و به فعالیت‌های خود با اطمینان بیشتری ادامه می‌دهند.
از سوی دیگر، فقر و بی‌کاری نیز رابطۀ مستقیم با افزایش جرایم جنایی دارد، چندی قبل بانک جهانی و دولت افغانستان مشترکاً گزارش وضعیت فقر و بی‌کاری در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ میلادی در افغانستان را به نشر رساندند. بربنیاد این گزارش، میزان فقر و بی‌کاری نسبت به سال‌های قبل، افزایش یافته بود و ۳۹.۱ درصد نفوس افغانستان زیر خط فقر زنده‌گی می‌کردند.
این در حالی است که بعد از سال ۲۰۱۴م همه‌ساله در مناطق مختلف کشور جنگ رو به شدت است و صدها هزار جوان افغان نیز به دلیل میزان بلند بی‌کاری در کشور، مجبور به ترک خاک خود شده‌اند. به همین دلیل -با درنظرداشت نبود ارقام دقیق فقر پس از همین سال- به نظر می‌رسد که این معضل نسبت به سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ اکنون بیشتر شده و در افزایش جرایم جنایی نیز نقش داشته است.
راه‌حل‌ها برای کاهش جرایم جنایی
جرم پدیده‌ای است که نمی‌توان آنرا به کلی از یک جامعه محو کرد، ولی می‌توان اقداماتی را در نظر گرفت که وقوع آنرا به حد اقل رساند.
از آنجاییکه در بیشتر موارد جرایم دلخراش جنایی در ساحات امن و به اصطلاح در زیر چشم نیروهای امنیتی صورت می‌گیرد، گمانه‌زنی‌های زیادی نزد مردم به خصوص باشنده‌گان شهرها وجود دارد که برخی منسوبین و مسؤولین امنیتی در چنین رویدادها دست دارند. به همین دلیل، از مداخلۀ برخی زورمندان در گماشتن نیروهای امنیتی جلوگیری شود. در کنار این، اقدامات و راه‌کارهای موثر برای جلوگیری از فساد اداری در ارگان‌های عدلی و قضایی و نیروهای امنیتی روی دست گرفته شود، چون فساد در این ارگان‌ها از عوامل عمدۀ افزایش جرایم در کشور می‌باشد.
ارگان‌های ضد جرایم تقویت شوند و در کنار آموزش کارمندان این ارگان‌ها، معاشات آن‌ها نیز افزایش یابد تا میزان فساد اداری در این ارگان‌ها کاهش یابد. اقدامات جدی و عملی جهت اشتغال‌زایی روی دست گرفته شود، تا برای جوانانی که در اثر بی‌کاری دست به چنین وحشت‌ها می‌زنند، مصروفیت‌هایی ایجاد شوند. در کنار این، موقف حکومت و ارگان‌های عدلی و قضایی در برابر مجرمین جنایی سخت‌تر و محاکم علنی برگزار گردد تا از لحاظ شعوری تمایل مجرمین به ارتکاب جرم از بین برود و یا حد اقل کم شود. همچنان، یکی از راه‌هایی که در کاهش جرایم جنایی در جامعه کمک می‌کند، جلوگیری از نشرات مبتذل و مغایر با آموزه‌های دینی، قوانین و فرهنگ کشور در رسانه‌ها و بجای آن نشر برنامه‌های مفید و آگاهی دهنده در آن می‌باشد.
پایان