معارف افغانستان؛ چالش ها و راه حل ها – حلقه (1): چالش های داخلی
عکاشه نثار: همکار تحقیق در مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی
افغانستان از جمع کشورهایی است با پائین ترین درجه سواد را دارد مشکلات بزرگی را در بخش های مختلف از جمله معارف تجربه می کند که این امر تاثیرات منفی زیادی را بر پیشرفت کشور بر جا گذاشته و می گذارد. با وجود آنکه پیشرفت های قابل توجهی در ساحه تعلیم وتربیه به چشم می خورد، کیفیت معارف هنوز هم به عنوان یک چالش بزرگ باقی مانده است. مکاتب از امکانات، وسایل لازم و کیفیت معیاری برخوردار نیستند. این درحالی است که هر تحولی مثبت که مبتنی بر علم و دانش باشد قطعا می تواند امیدوار کننده باشد. اگر در فضای مسموم کنونی کشور تک امید را تصور کنیم این است که امروز فرزندان این سرزمین با جدیت و تلاش مضاعف برای آموختن گام بردارند و آینده روشنی را برای این کشور رقم بزنند.
با وجود پیشرفت نسبی در سال های اخیر، معارف افغانستان هنوز هم با چالش های بزرگی رو به رو است که بر اساس تخمین وزارت معارف، جمعیت با سواد کشور از ۴۲٪ تجاوز نمی کند به این حساب، ده میلیون شهروند افغانستان بی سواد اند که اکثریت این افراد زنان اند، به ویژه زنان که در روستا ها زندگی میکنند.[1] تحلیل این هفته روی چالش های داخلی معارف افغانستان تمرکز نموده است.
ابعاد چالش های داخلی معارف کشور
چالش های زیادی فراروی آموزش و پرورش کشور وجود دارد که از آن جمله د راین جا به موارد برجسته و مهم آن می شود اشاره کرد. هرچند در مورد رفع چالش های یاد شده وعده های از سوی مقامات داده شده است و حتی در مواردی تمهیداتی نیز در نظر گرفته شده است، با این وجود تا زمان رفع کامل چالش های موجود بنابر وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور وزارت معارف راه طولانی را در پیش دارد. [2]
ضعف پایه درسی:
گاهی عقب ماندگی در آموزش و پرورش بخاطر است که شاگردان در صنوف ابتدایی اساس پایه علمی شان درست گذاشته نمی شود. در حالیکه حروف، جمله بندی و اعداد را درست بلد نبوده ولی توانسته به صنوف بالاتر ارتقاء نماید. متاسفانه در معارف افغانستان بیش تر معلمین را که تجربه کافی نداشته باشد به صنوف ابتدایی موظف می کنند. این در حالی است که برای دانش آموزان مراحل اساسی همان صنوف ابتدایی میباشد شاعر چی زیبا گفته شده است:
چون گذارد خشت اول بر زمین معمار کج
گر رساند بر فلک، باشد همان دیوار کج
در کنار آن دلایل دیگری که سبب ضعف پایه درسی شاگردان میگردد میتواند شامل: اختلال در یادگیری است که معلم به علت تراکم شاگردان در صنف متوجه این موضوع نگردد، عدم اعتماد داشتن یا هم نفرت از معلم به هر علت که پدید آمده باشد، غیر حاضری مکرر شاگردان از مکتب، سنگینی برنامه درسی که باعث گردد شاگرد ان درس را نفهمند و محیط نامناسب که سبب اختلال در درس و بی میلی در زمان صنوف ابتدایی میگردد سبب میگردد؛ شاگردان به دوره های بعد در دورس شان به مشکلات در مواجه شده و علاقه ی به پیش برد دروس به شکل درست آن نداشته باشند.
ضعف در روش تدریس:
درهرکشوری نظام آ موزش وپرورش یکی ازنظام های مهم اجتماعی است. آموزش امریست که سبب ایجاد تغییرات مطلوب در شناخت ها، نگرش ها و در نهایت رفتار کودکان، نوجوان و جوانان میگردد. البته مشروط بر این که از شیوه های مناسب در عرصه آموزش و پرورش استفاده شده و با روش های خوب مواد آموزشی برای شاگردان منتقل گردد. با وجود پیشرفت جامعه جهانی از نظر روش تدریس و تکنولوژی آموزشی، کشور ما هنوز از روش های سنتی و قدیم استفاده می کند. به طور نمونه شاگردان ریاضی همه از سمت راست می نویسند ولی از سمت چپ می خوانند. وقتی به مقاطع بالا که رسیدند می فهمند که ریاضی باید از سمت چپ نگاشته شود. در کنار آن به اساس نورم فعلی معارف، یک معلم به ازای هر ۴۵ دانش آموز است، شاگردان طبقه اناث به علت کمبود معلم اناث، کمتر اجازه درس خواندن را دارند، نورم تعداد شاگردان سال به سال اضافه میشود و فعلاً در حدود ۶۰ نفر شاگرد در هر صنف تدریس می شوند که رسیده گی با این همه شاگردان از توان معلم خارج است. و دلیل دیگر را که میتوان بیان کرد کمبود وقت است، مدت زمان درسی در مکاتب ما ۳۵ دقیقه است[3] در این مدت استاد باید از درس گذشته ارزیابی و تکرار داشته باشد، کارخانگی را پیگیری نماید، درس جدید را شرح دهد و دوباره به مشکلات شاگردان از درس جدید برسد.
عدم معیاری بودن نصاب درسی:
عدم معیاری بودن کتب درسی سبب می گردد که در کارآیی آموزش پرورش کاهش بوجود آمده و کیفیت دروسس اساتید پایان بیاید. کتب درسی کشور ما بصورت بسیار پیچیده ظاهر میگردند. شاگردان که با حروف الفبا آشنایی ندارند در حالیکه کتب درسی صنوف اول ابتدایی فقط یکبار از آن یادآوری گردیده بعد بدون توجه به این موضوع که شاگردان الفباء یاد گرفته اند یا خیر، جملات ظاهر میگردد. شاگردان که در فامیل نظر به مشکلات نتوانسته اند تعلمیات پیش از رفتن به مکتب را کسب کنند، استادان هم نظر کمبود زمان و بنابر پیش برد پلان خود نمی تواند روی آن زیاد بچرخند، شاگرد با پراگراف های بزرگ مقابل میگردد، که این امر سبب مغشوش شدن ذهن دانش آموزان میگردد و در نهایت سبب میگردد از درس عقب بمانند. ویا این که مضامین وجود دارند آموختن برای شاگردان مکاتب ضرور نمی باشد مانند: انتخابی، وطندوستی و حرفه … در حالیکه مضامین که مهم مانند عربی بدون کدام مقدمه در صنف 7 ظاهر میگردد و در ختم صنف 9 دوباره بدون رسیدن اصل هدف تمام میشود. عدم معیاری بودن نصاب درسی سبب میگردد کمیت مضامین افزایش داشته ولی کیفیت جذب در نزد شاگردان کاهش می یابد.
مشکلات سیستم آموزش:
سیستم آموزش در جهان قسمی است زمان که شاگردان خواندن، نوشتن و یک دید کلی راجع تمام مضامین دریافت کردند بعد میتوانند نظر به علاقه و استعداد خود مضامینی را دنبال کند که در رسیدن رشته دلخواهش کمک میکند و در آزمون کانکور هم مضامین تخصصی همان رشته را آماده گی میگیرند. اما در کشور ما شاگردان مجبور است که مضامین تمام بخش ها را بدون با در نظرداشت استعداد شان دنبال کنند و در تمام آن ها ممتاز باشند تا بتواند درجه عالی را به دست بیاورند. در کنار آن بعضی مضامین ناتمام ختم میشوند مانند عربی که در صنف 7 داخل مضامین مکتب میشود بعد در صنف 9 دوباره کنار میرود.
ضعف اساتید :
با توجه به بودن معاشات و کم توجهی به نیاز های اساسی معلمان از سوی دولت؛ اکثریت معلمان مسلکی از کشور خارج شده و یا مشغول حرفه های دیگری شده اند. ویا این که به دلیل فاصله زیاد از مسلک معلمی این مسلم را فراموش کرده اند و تعدادی تازه به دوران رسیده با استفاده از فساد اداری موجود و روابط مصروف به حرفه مقدس معلمی شده اند. چه بسا مواردی پیش آمده که شاگرد از معلم بهتر یاد داشته و معلم هم از روش جدید چیزی نمی فهمد. روش تدریس یکی از مسایل مهم است زیرا که آنچه شاگرد را زود به هدف میرساند همان روش تدریس توسط استاد ماهر است. اکثراً معلمین خصوصاً در مناطق دور دست مسلکی نیستند و شرایط برای شان مساعد نگردیده تا تحصیلات خویش را ادامه دهند. سیمینارها اکثراً بی کیفیت و آموزگاران از توانایی های ضعیف برخوردار اند و این باعث میگردد تا معلمین کمتر علاقه گرفته و سیمینارها را تعقیب نمایند. در شرایط فعلی کشور که غالب اجناس چند برابر افزایش قیمت داشته است. یکی از بهترین اقشار جامعه معلمین در وضعیت نا به سامانی میباشند. معلمی که زندگی او از نظر مالی تامین نشود چطور می تواند با فکر آرام، اولاد ما را آموزش داده و تربیت نماید؟
عدم همکاری والدین:
برخی از والدین فرزندانی دارند که از نظر سطح ذهنی درسی متوسط یا هم سطح پائین تر قرار دارند، اگر همکاری، تلاش و کوشش مستمر حتی اندک صورت گیرد میتوانند هم سطح دیگران شوند، یکی از دلایل که باعث شده کیفیت آموزش و پرورش در کشور ما پایین باشد، همان بی سوادی والدین است. قسم که اطفال با تعلیمات ابتدایی آشنا ساخته نمی توانند در کنار آن والدین از جریان درس، رفت آمد و کارخانگی شاگرد آگاهی و نظارت نداشته باشند سبب پایین شدن کیفیت آموزش میگردد.
مشکلات اقتصادی:
اکثریت شاگردان مکاتب بنابر پائین بودن سطح اقتصادی شان هم کار میکنند و هم درس میخوانند، آنعده که کار نمی کنند ناآرامی ذهنی دارند. دو طرف معلم و شاگرد که با ذهن ناآرام داخل صنف میگردند این طبیعی است که نمی توانند به وظایف شان به شکل خوب رسیدگی نمایند.
بصورت کل در بخش چالش ها از موارد مختلف چون؛ ضعف علمی معلمین، عدم ارتباط میان والدین و مکتب، نبودن وسایل تحریر، عدم ایجاد روحیه و انگیزه، عدم آشنایی شاگردان با روش های یادگیری، کمبود آب آشامیدنی، ناتمام ماندن بعضی مضامین، عدم علاقه مندی شاگرد به آموختن و استاد به آموزش، در نظر گرفتن یک شاگرد و از نظر انداختن استعداد شاگردان دیگر، داشتن دید تبعیض نژادی تعداد استادان در مقابل شاگردان، بی نظمی شاگردان و استادان در حصه حاضر بودن در صنف، عدم وجود سیستم مجازات و مکافات برای استادان و شاگردان و….. میتوان نام برد. کمبود های مختلف که در معارف کشور از لحاظ داخلی وجود دارد سبب شده است سیستم تعلیم و پرورش با موانع مواجه شده و روند پیشرفت آن بطور جدی به پیش نرود.[4]
======================================================================================
[1] آمار: سال ۱۳۹۸/سنبله/۱۷
file:///C:/Users/emran%20akbare/Desktop/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D9%87%20%DB%B4%DB%B2%20%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF%20%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF.htm
[2] https://www.avapress.com/fa/article/2058/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81
[3]از طرف وزارت معارف کتاب:رهنمایی معلم برای تهیه پلان روزانه
[4] http://dailyafghanistan.com/opinion_detail.php?post_id=131332
5 – کتاب: روش های پیشرفته تدریس
نویسنده: شراره حبیبی