وضعیت محیط زیست پس از وبای کرونا – قسمت اول

زینب فخری[1]

بحران ها دو نوع اند؛ آن هایی که نمی توانیم در مقابل شان آماده باشیم چون کسی پیش بینی شان نکرده است، و آنهایی که باید برای شان آماده باشیم چرا که انتظار شان را داشته ایم. کووید-۱۹ در دسته دوم قرار دارد. چون اگر فرض کنیم خود ویروس کرونا جدید باشد و زمان شیوع آن پیش بینی ناپذیر بوده است، کارشناسان کاملاً درباره رخ دادن احتمالی چنین شکلی از همه گیری آگاه بوده اند.

در سال ۱۹۵۰، ۳۰ نوع امراض همه گیر شناخته شد، این رقم تا سال ۱۹۸۰ سه برابر شد.[2] که شامل امراض ناشی از حیوانات، مانند: ایدز، ایبولا، سارس، مرس و زیکا میباشد.  هر چند این امراض از هم دیگر متفاوت اند اما منشأ همه آنها انبوه حیواناتی است که تحت فشارهای شدید محیطی بوده اند. همه این امراض تجسمی از رفتار مخرب ما در قبال طبیعت است که حالا سلامت خود مان را تهدید می کنند. تحقیقات نشان می دهد که اکثر بیماری های عفونی ریشه در اقدامات بشر دارند، محیط هایی که دچار افول زیستی شده اند، آلودگی خطر تماس ما با ویروس های تازه را بیشتر می کند و وقتی این ویروس ها به گردش درآمدند ما را در برابر آنها آسیب پذیرتر می کنند.

از نظر موری بوکچین به عنوان یکی از اندیشمندان بوم شناسی اجتماعی، «هر اکوسیستم[3] و زنجیره غذایی را می توان به صورت حلقه اتصال چرخشی و درهم بافته ای از روابط گیاهی و جانوری در نظر گرفت. به لحاظ علمی نیز زنجیره غذایی نه به صورت حلقه های پیچیده در هم  تنیده و غیر قابل رتبه بندی است و خصوصیت بارز آن عدم امکان تشخیص هرگونه نقطه ورود به این زنجیره است چرا که از هر نقطه ای می توان به این زنجیره وارد شد و دوباره به همان جا برگشت، بدون آن که راه خروج مشخصی وجود داشته باشد.

این نظام به هم پیوسته از هر نظر بسته است. همه انواعی از باکتریها گرفته  تا انسان ها و سایر حیوانات، در شبکه ای از وابستگی متقابل و با پیوندهای غیر مستقیم، در هم بافته اند. در این حلقه، هر شکارگری نوعی شکار نیز به شمار می آید، به این صورت که ممکن است «پست ترین» ارگانیسم ها او را بیمار سازد و یا پس از مرگ در تجزیه جسد او سهمی داشته باشد.[4]

پس ممکن سوال شود که ویروس کرونا در کجای این حلقه زنجیرغذایی (هرم غذایی) قرار دارد؟ کرونا اگر چه یک جاندار زنده نیست اما یکی از اجزاء پست (پایین ترین) قسمت اکوسیستم است. این ویروس همان طور که بوکچین گفته است انسان را از راس هرم دوباره به قعر آن برگردانده آن را خوراک موجودات چند سلولی خواهد کرد، به راحتی باعث مرگ فراگیر بشری خواهد شد که تصور می کند راس زنجیره هرم غذایی است.

چنان که میدانیم زندگی مدرن و ابعاد و عناصر آن با هم پیوستگی عمیقی دارند که همه از همدیگر تاثیر می پذیرند. هرگاه یک مولفه تغییر مثبت نمود این تغییر بازتاب خود را بر سایر مولفه ها نشان می دهد ولی در مورد محیط زیست و ارتباط آن با سایر مولفه ها، ارتباط معکوس است. به این معنی که هرگاه دولت ها خواهان افزایش توسعه و رشد اقتصادی در جامعه بین المللی باشند این نیازمند به منابع بیشتری می باشد، برای تولید مازاد و مصرف کالاهای غیر ضروری نیاز به تولید اضافی و رقابت های طبقاتی است و کارخانه های را که در تولید با یکدیگر رقابت می نمایند، را افزایش می دهد. به هر اندازه ای که رقابت شدید باشد به همان اندازه نیاز به منابع بیشتر می شود به خصوص انرژی. این باعث می شود که منابع در طبیعت رو به زوال برود و به مرور زمان از ذخایر آن در روی کره زمین کاسته شود.

در این ایامی که کرونا به شدت شیوع پیدا نموده است، ما شاهد کاهش تولید و تردد وسایل حمل ونقل بوده ایم در ضمن قطع پرواز های هوایی در مناطقی که به دلیل کرونا ناچار به اجرای قرنطینه شده اند، به تنهایی بخش بزرگی از تولید گازهای گلخانه ای[5] را کاهش داده است.

منابع آب نیز از این فرصت بی نصیب نمانده اند. با کاهش تولید و فعالیت های اقتصادی، نیاز به آب و تولید فاضلاب صنعتی را کاهش داده است. اگر چه افزایش مصرف آب شهری به دلیل ارتقای سطح بهداشتی، رشد چشم گیری داشته است، اما فراموش نکنیم که اساساً آب نوشیدنی سهم بسیار کمی را در مصرف نیاز آب بشر بازی می کند. بنابراین حتی منابع آب نیز از قطع تولید لجام گسیخته[6] منتفع شده است.

به عبارت دیگر به نظر می رسد در حالی که همچنان زندگی جریان دارد، ولی به اثر کرونا فشار از روی محیط زیست به طور موقت برداشته شده است. در واقع تغییر سبک زندگی مصرف گرایانه، امکان بازسازی متوازن به محیط زیست را داده است.

همچنین در جریان کرونا، بسیاری از فعالیت های عمرانی نیز موقتاً از حرکت باز ایستاده است. این موضوع از دو منظر قابل بررسی است. از یک سو، ساخت و سازهایی که منجر به آسیب های جدی به محیط زیست می شود مانند سدسازی، جاده سازی، کانال های انتقال آب و کارهایی از این دست، از حرکت بازایستاده و از سوی دیگر فعالیت هایی که در جهت حفظ و بازسازی محیط زیست است مانند توسعه انرژی های تجدیدپذیر، احیای جنگل ها و تفکیک پسماند نیز متوقف شده است. [7]

برای اینکه از نوع ویروس های همه گیر چون کرونا یا کوید-۱۹ بدانیم باید نوع ویروس که از چه نوع می باشد و کدام عوامل در ظهور و انتشار بیماری موثر هستند، را بدانیم. بر اساس دریافت ها برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP)[8] کرونا ویروسها زونوز[9] است. عواملی گوناگونی در ظهور و شیوع این امراض نقش دارد از جمله:

۱.جنگل زدایی و تغییر در استفاده از عرصه های طبیعی:

تغییر در نحوه بهره وری از زمین و قطع جنگل ها از عوامل اصلی نابودی تنوع زیستی هستند. این تحولات خطر بروز اپیدمی های جهانی تازه را بیشتر می کنند چون انسان را در تماس با عوامل خطرناک تازه ای مثل ویروس کرونا  قرار می دهند.

جنگل زدایی و یا ایجاد تغییرات در اکوسیستم طبیعت به سبب فراهم نمودن زمین های وسیع برای زراعت، روستا و یا استفاده از درختان آن به سبب ساخت و ساز، موجب به وجود آمدن و شیوع انواع ویروس در فضا می شود و در صورت در دسترس قرار گرفتن انسان در معرض آنها، در بدن میزبان خود را نگه میدارند. که به این طریق با جهش جنیتکی در سلول های بدن انسان، امراض گوناگونی را به وجود می آورند.

۲. تجارت غیر قانونی حیوانات وحشی و قوانین ضعیف در این زمینه:

شکار و تجارت بدون اطلاع دولت ها و در مکان های ممنوع هم موجب انقراض گونه حیوانات می شود و هم به اکوسیستم آنها ضربه وارد می نماید. نظر به مطالعات انجام شده یک میلیون گونه از حیوانات و گیاهان در خطر انقراض اند.[10]

از سوی دیگر؛ شکار حیوانات به منظور دریافت پوست آنها، در دنیای مد و فیشن خیلی پر اهمیت است. پوست ناب حیوانات به قیمت های گزافی به فروش می رسد. از همین رو شکار و تجارت غیر قانونی رونق روز افزونی پیدا نموده است.

تجارت حیوانات وحشی معمولاً منحیث غذا، دارو و یا حیوان خانگی مورد استفاده بیشتر قرار می گیرند به هر دلیلی که موجب شود حیوانات وحشی به انسان ها نزدیک شوند میزان انتقال ویروس از آنها بیشتر می شود.

برای کنترل این چنین تجارت ها دولت ها ضعف های از خود بروز داده اند و قوانینی که معیارها و شاخص های معینی را بیان نموده باشند، خیلی نادر اند. معمولا توسط نهاد های مدافع حیوانات و یا محیط زیست مورد حمایت قرار می گیرند و یا تحت فشار این نهاد ها قوانینی خیلی ضعیفی جهت ساکت نمودن آنها وضع می نمایند.

۳. مقاومت میکروبی در مقابل آنتی بیوتیک ها:

به هر اندازه ی که از آنتی بیوتیک ها بیشتر استفاده شود مکروب در مقابل آن مقاوم میشود و به مرور زمان تاثیر خود را از دست می دهد. ولی ویروس ها موجودات زنده نیستند برای همین آنتی بیوتیک ها در برابر ویروس ها موثر نمی باشند. پس نیاز به واکسین و یا داروهای ضد ویروس است. اما روند درک ویروس و سپس ایجاد و تولید دارو برای درمان آن سالها طول می کشد و مبالغ هنگفتی هزینه بر می دارد.

۴. کشاورزی و دامپروری سنتی:

کشاورزی و دامپروری به صورت سنتی انسان را در معرض ویروس ها قرار میدهد. چنانکه که در کشاورزی سنتی از کودهای حیوانی بدون رعایت معیارهای بهداشتی استفاده می شود و دامپروری سنتی، چون حیوانات مخزن عظیمی از پاتوجن (عامل بیماری) هستند، از سوی دیگر تماس مستقیمی که انسان با حیوان دارد، انسان را در معرض ویروس ها قرار می دهد. پس در صورت عدم رعایت توصیه های بهداشتی، به زودترین فرصت انسان را به امراض مصاب می نمایند.

۵.تغییرات اقلیمی:

چنان که در فوق ذکر گردید تنها با جابجایی در سرزمین های حیوانات در معرض خطر قرار نمی گیریم، بلکه تغییرات اقلیمی و افزایش حرارت شرایط بهتری برای شیوع بیماری ها ایجاد می کند. [11]

یکی از دستاورد های محیط زیستی کرونا نحوه مدیریت و مواجه با این بیماری بود که می تواند الگو و تمرینی خوب برای برخورد و مدیریت مشابه در مواجه با بحران بزرگتر اما ناملموس تری مثل تغییر اقلیم باشد. مردم  اکنون احتمال همه گیری یک بحران محیطی را با پوست، گوشت و خون خود لمس کرده اند. اکنون آسانتر می توان از احتمال وقوع  تغییرات اقلیمی با آنها سخن گفت. در صورتی که تداوم انتشار گازهای گلخانه یی در میزان کنونی و وقوع سناریوهای بدبینانه تغییر اقلیم یعنی افزایش متوسط حرارت زمین تا بیش از پنج درجه کاملا محتمل است. تغییرات اقلیمی شامل گرمایش زمین، ذوب شدن یخ های قطب شمال و جنوب، بالا آمدن سطح آب، غرق شدن شهرها، سیلاب ها، سردی بیش از حد، باد های خاکی بر اثر از دست رفتن رطوبت خاک، آتش سوزی جنگلها وغیره که مطالعه محققان دانشگاه هاوایی آمریکا نشان می دهد اگر انتشار گازهای گلخانه ای به میزان فعلی ادامه یابد، موج های گرمایی شدید ۷۴ درصد جمعیت کره زمین را تا پایان عصر حاضر تهدید می کند و حتی در صورت کاهش انتشار این گازها، به هر حال نیمی از جمعیت جهان تا سال ۲۱۰۰ در معرض تغییرات اقلیمی قرار می گیرند. [12]

تأثیرات وبای کرونا بر محیط زیست

گرمایش زمین:

تولید گازهای گلخانه ایی، اگر به همین صورتی که فعال هستند، ادامه یابد به گرمایش زمین تا ۶۰ درجه سانتی گراد، گرمای که ما توان فزیولوژیکی زیست در آنرا نداریم، می افزاید.[13]

همچنین سازمان جهانی هواشناسی هشدار داد احتمال افزایش یک و نیم درجه ای گرمای زمین در ۴ سال آینده بسیار محتمل است. [14]

بر اساس این گزارش، کره زمین در پنج سال گذشته گرم ترین دوران را سپری کرده است و اگر دولت ها به تعهدات خود برای کاهش آلاینده ها[15] عمل نکنند، این روند در سال های پیش رو تشدید خواهد شد.

اعمال محدودیت های قرنطینه در سراسر جهان به خاطر مقابله با همه گیری ویروس کرونا، تقریباً تاثیری در پدیده گرمایش زمین نداشت. چون تخریب محیط زیست از دهه ها سال آغاز گردید حال با اجرای قرنطینه، بازگشت به سال های قبل، تغییرات اقلیمی جبران ناپذیر شده اند.

«محققان در بریتانیا پیش بینی میکنند که توقف های موقتی سیستم حمل و نقل و فعالیت صنایع احتمالا تنها افزایش پیش بینی شده گرمای جهانی را تا ۰.۰۱ درجه تغییر می دهد.

اما آنها در عین حال گفته اند که با اجرای اقداماتی برای کاربرد انرژی های سبز و تشویق به دوری کردن استفاده از سوخت های فسیلی[16]، دولت ها این فرصت را دارند تا میزان گرمای پیش بینی شده را تا اواسط قرن جاری، به نصف برسانند. »[17]

ذوب شدن یخ ها:

گرمایش زمین موجب ذوب شدن یخ های قطب شمال و جنوب شده است. یکی از این سر زمین های یخ زده سیبری میباشد که از دهه هفتاد میلادی از نظر وسعت و ضخامت یخ کوچکتر شده و با گرم شدن آب و هوا، این اراضی یخ زده کوچک و کوچک تر می شوند. به طور مثال: گرینلند از اول جون ۲۰۱۹ بیش از ۲۴۰ گیگاتن یخ از دست داده است همچنین انتظار می رود تا سال ۲۰۴۰ در قطب شمال یخی باقی نماند.[18]

این مناطق در گذشته ها منحیث زمین های ناکارآمد شناخته می شدند ولی بعد از اینکه نفت در آن جا کشف گردید و از سایر منابع طبیعی موجود در اراضی آن بهره برداری صورت گرفت، دسترسی به این مناطق آسانتر شد.

با ذوب شدن یخ زمین هایی که تا به حال در انجماد دائمی بوده اند ممکن است سر و کله ویروس های باستانی شان پیدا شود. به گفته دانشمندان هر چه لایه های عمیق تر به سطح نزدیک تر شوند خطر ظهور و حتی پخش ویروس های باستانی بیشتر می شود که می تواند منجر به فاجعه شود. اگر اکتشافات صنعتی در منطقه شروع شود لایه های عمیق خاک منجمد جابجا می شود. با حفاری و استخراج معدن راه نفوذ به لایه ای قدیمی باز می شود و خطر از همین جا شکل می گیرد. [19]

افزایش کاربن دای اکساید:

با اجرای سیاست قرنطینه، توسط کشورها میزان آلودگی در سطح جهان کاهش یافت. در بیشتر از کشورهای با سطح آلودگی بلند، از بهبود کیفیت هوا گزارش شد و در مجموع میتوان گفت که طبیعت در غیاب انسان ها نفس تازه ای کشید. اما با وجود این چنین موارد نظر به گزارش «انجمن ملی اقیانوس و جو شناسی (NOAA)[20] میزان کاربن دای اکساید در جو زمین به گونه ای بی سابقه ای افزایش یافته است. کاربن دای اکساید یکی از گاز های گلخانه ای است که در گرمایش زمین نقش بسزای دارد.

میانگین غلظت گاز کاربن دای اکساید که در رصد خانه مونا لوا در هاوایی اندازه گیری می شود، در اپریل امسال ۴۱۶.۲۱ بخش در هر میلیون (ppm) بوده که در مقایسه با شاخص ۴۱۳.۳۳ در اپریل ۲۰۱۹ حاکی از افزایش میزان این گاز در اتمسفیر زمین است. این بالاترین میزان کاربن دای اکساید از سال ۱۹۵۸ است که اندازه گیری این گاز در اتمسفیر زمین آغاز شد.

کارشناسان هواشناسی می گویند همه گیری کرونا می تواند از افزایش گاز کاربن دای اکساید جلوگیری کند اما این روند کاهشی بدون ایجاد تغییرات ساختاری، کوتاه مدت بوده و تاثیر چندانی بر مقدار این گاز که در طول دهه ها سال در اتمسفیر زمین انباشته شده نخواهد داشت.

دانشمندان هراس از صعود میزان گازهای گلخانه ای با از سرگیری فعالیت های اقتصادی بعد از بحران وبای کرونا، جهان دوباره به حالت قبل آن برگردد. راب جکسون، مدیر «پروژه کاربن جهانی» گفت: هر چند از میزان گازهای گلخانه ای در بحران مالی سال ۲۰۰۸ کاسته شد، اما با بهبود اوضاع اقتصاد جهانی، سیر صعودی آن با شاخص برابر ۵.۱ درصد از سر گرفته شد. [21]

اندرو نورتون، مدیر موسسه بین المللی محیط زیست و توسعه (IIED)[22] گفت: در حالی که با این اپیدمی جهانی به افت موقتی گازهای گلخانه ای منجر می شود، اما نباید مانع توجه ما به نیاز فوری برای ایجاد تغییرات سریع بنیادی در ساختارها، انرژی، نحوه بهره وری از زمین ها (کشاروزی) و سیستم های صنعتی برای قرار گرفتن در مسیر به صفر رساندن تصاعد کاربن حداکثر تا سال ۲۰۵۰ در جهان شود. [23]

برنامه محیط زیست سازمان ملل گزارش داده که هر چند اپیدمی کرونا از آغاز سال فعالیت کارخانه ها و تردد در جاده ها و سفرهای هوایی را کاهش داده، اما استفاده از برق همچنان شاخص اولیه خود را حفظ کرده است. حدود دو سوم برق جهان از طریق سوخت فسیلی و عمدتاً ذغال سنگ تامین می شود.

برنامه محیط زیست سازمان ملل همچنین خاطر نشان می کند که آتش سوزی در جنگل ها که انتظار می رود موارد آن به خاطر تغییرات اقلیمی افزایش یابد، به میزان گاز اکسید اتمسفیر می افزاید.

سوخت های فسیلی در کنار اینکه سهولت ها و رفاه را در زندگی بشر ایجاد نموده ولی برعلاوه اضرار صحی، ضرر اقتصادی نیز دارد بر اساس گزارش صلح سبز آلودگی هوای ناشی از سوزاندن سوخت های فسیلی،  هشت میلیارد دالر در روز ضرر اقتصادی به همراه دارد.

در گزارش صلح سبز آسیای جنوب شرقی و مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک آمده است، این رقم معادل حدود ۳.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی یا ۲.۹ تریلیون دالر در سال است.

چین با ۹۰۰ میلیارد دالر، آمریکا با ۶۰۰ میلیارد دالر، و هند با ۱۵۰ میلیارد دالر ضرر در سال، بالاترین هزینه اقتصادی آلودگی فزاینده هوا را متحمل میشوند.

برای اینکه از بدترین پیامدهای تغییرات جوی جلوگیری نماییم نیاز به حذف استفاده از سوخت های فسیلی (زغال سنگ و زیر ساخت های نفت و گاز) و گذر به انرژی تجدیدپذیر می باشد. بر اساس گزارش موسسه آکسفورد اکونومیکس برآورد کرده بود[24] در عدم تلاش ها برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای، زمین ممکن است تا سال ۲۰۵۰ به میزان دو درجه سلسیوس گرمتر شود و تولید ناخالص داخلی جهانی به میزان ۲.۵ تا ۷.۵  درصد کاهش پیدا کند.[25]

دانشمندان هشدار می دهند در آینده بیماری هایی شبیه ویروس کرونا به وجود خواهد آمد و مردم باید منتظر بیماری های همه گیر بعدی باشند.  محققان در کمپین نشنال جئوگرافیک گفتند کووید-۱۹ تازه شروع ماجرا است و به دلیل جنگل زدایی، گرمایش روز افزون زمین و استفاده از حیوانات وحشی به عنوان غذا و دارو، بیماری های بیشتری مانند یا بدتر از کرونا ویروس خواهد آمد.

ویروس کرونا حتی در سطوح بالاتر نیز برای مسائل اقلیمی مضر است. قرنطینه ها و فاصله گذاری اجتماعی، پژوهش ها  در زمینه اقلیم را در سراسر جهان کند یا متوقف کرده است.

احتمال می رود که نشست اقلیمی سازمان ملل متحد(COP26) که قرار است در ماه نوامبر در گلاسکو برگزار شود به تاخیر یا متوقف شود به همین شکل گردهمایی های رهبران جهان برای پرداختن به بحران اقلیمی نیز به سرنوشت مشابه مواجه شده است. این بیماری عالم گیر اقدامات بین المللی در زمینه ی اقلیم را که به هر حال بسیار کند و ناکافی است، به احتمال زیاد به عقب خواهد انداخت. این مسئله می تواند گفتگوهای اقلیمی را از مسیر خود منحرف کند، آن هم درست در زمانی که بنا بر معاهده ی پاریس کشورها موظف اند اهداف جدید خود را برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه ای اعلام کنند.

اگر این انحراف پیش آید، احتمال این امر افزایش خواهد یافت که دولتها از محدودیت های تعیین شده برای افزایش گرما فراتر بروند. ترس بیشتر مردم از بیماری و مسائل مالی، احتمالاً توجه عمومی را از مسئله ی اقلیم منحرف خواهد کرد و فعال اقلیمی که با استفاده ازاعتراضات عمومی خواستار تغییر سیاست دولت ها در رابطه به مسایل تغیر اقلیم بودند را به فضای مجازی براند.

هم اکنون نیز نشانه هایی از این دیده می شود که چین قصد دارد در جبران تعطیلی های دوران کرونا، برای رونق بخشیدن به اقتصادش نظارت زیست محیطی بر شرکت ها را کم کند. یعنی آن ۲۵ درصد کاهش چشمگیر انتشار گازهای کاربنی می تواند به سرعت از میان برود، و انتشار گازهای گلخانه ای از قبل نیز بیشتر شود.[26]

گرایش به محیط زیست در۵۰ سال اخیر گسترش یافته تا پیوند میان سلامت انسان و اکوسیستم ها را تشخیص دهد .شیوع ویروس های سارس، مرس، آنفلونزای H1N1، ابولا و… در سال های گذشته زنگ خطرهای بسیاری را به صدا در آورده بود. سازمان بهداشت جهانی ۱۵ سال پیش و در تلاش برای رفع کاستی هایی که در تجربه مقابله با گسترش ویروس سارس در سال ۲۰۱۳ دیده شد، چارچوب دستور العمل های جهانی مقابله با شیوع ویروس ها را اصلاح و به روز (up-to-date) کرد.[27]

از سوی دیگر؛ جمعیت کنونی جهان ۷.۷ میلیارد است که تا سال ۲۰۵۰ انتظار می رود به جمعیت جهانی ۲ میلیارد دیگر (۹.۷میلیارد) افزوده شود.[28] رشد جمعیت در جهان فشار بیشتری بر منابعی غذایی، آب های زیرزمینی و منابع معدنی وارد می نماید. که این باعث نزدیک شدن انسان ها هم به حیات وحش می شود و هم منابع جهانی به شکل روز افزونی از آن کاسته می شود.

اضرار مواد ضد عفونی کننده

در ایامی که شیوع کرونا بیشتر شد و تقریباً همه کشورها را درنوردید افراد برای از بین بردن آن در سطح اشیا و یا مورد استفاده خود از مواد ضد عفونی کننده به شکل وسیع و گسترده استفاده نمودند. این مواد، به مجرد اینکه به آب های زیر زمینی راه یابد، از آن طریق به دریاها و بلاخره به ابحار راه پیدا می نمایند. نظر به تحقیقی که دانشمندان چینی نموده اند. «مواد ضد عفونی کننده کلر دار گیاهان آبزی و حیات وحش را به دو شکل تهدید می کنند: نخست، آنکه کلر با اکسیدیشن[29] مستقیما باعث تخریب سلول و یا پروتین های آن می شود. دوم، ترکیبات شیمیایی در ماده ضد عفونی کننده با ترکیب شدن با سایر موارد به مواد خطرناک تبدیل می شوند. در آبهای سطحی تجزیه مواد عضوی بسیار شدید است. به همین دلیل این ترکیبات منجر به تجزیه محصولات فرعی مانند تری هالومتان ها و هالواستیک اسید[30] می شوند. این ترکیبات برای موجودات آبزی بسیار خطرناک اند. علاوه بر آن مواد ضد عفونی کننده به کارامین و ان-نیترو سدیم  متیل آمین[31] تبدیل می شوند که به عنوان مواد سرطان زا شناخته شده اند.  این محققان به دولت ها توصیه کرده که استفاده از مواد ضدعفونی کننده می تواند به یک فاجعه ثانویه در اکوسیستم های آبی منجر شود. لذا لازم است که دستگاه های مربوطه نسبت به نگهداری این اکوسیستم ها در قبل و بعد از استفاده از این ترکیبات دقت کنند.»[32]

افزایش زباله های پلاستیکی

بشر با اختراع پلاستیک دنیای صنعت مدرن را متحول نمود. با استفاده از پلاستیک هر شی غیر ممکن را ممکن نمود چون پلاستیک را به هر شکلی که خواستار آن بودند، درآوردند. اما اشیای پلاستیکی با مقاومت بیشتر مدت استفاده آن نیز بیشتر می باشد ولی اشیای پلاستیکی با پایداری کمتر و به خصوص یک بار مصرف مدت بهره برداری آن نیز کمتر می باشد. این باعث می شود که این اشیا بعد از یکبار استفاده دور انداخته شوند، که موجب ضایعات بیشتری از این نوع اشیا شود. در ضمن ضایعات پلاستیکی از آن دست زباله هایی هستند که صدها سال در محیط زیست باقی می مانند دست کم ۴۰۰ سال برای بازگشت پلاستیک به طبیعت زمان لازم است.

از همین رو بشر در اواخر قرن بیست از شدت استفاده اشیای پلاستیکی کاسته اند و جای گزین های بهتری را هم به لحاظ ترکیب مواد شیمیایی که در پلاستیک به کار برده می شود و هم به لحاظ کلی، جنسیت این اشیا را تغییر داده اند. بسیاری از اقلام پلاستیکی از جمله خریطه زباله، ظروف پلاستیکی یک بار مصرف، بسته بندی های پلاستیکی، خریطه خرید پلاستیکی و … که هر روز بیش از پیش در زندگی بشر قرن بیستمی جای باز می کردند، با هشدارهای دانشمندان محیط زیستی، رفته رفته جای خود را به محصولاتی که آلودگی کمتری در محیط زیست بر جای می گذاردند، سپردند.

اما پس از انتشار ویروس کرونا و هشدارها نسبت به سرعت انتشار و همه گیری سریع این ویروس، تلاش های بسیاری از کشورهای جهان برای کاهش مصرف پلاستیک با توقف روبرو شد و برای احتیاط بیشتر در برابر افزایش همه گیری کوید-۱۹، استفاده از ماسک و دستکش های پلاستیکی، کیسه های پلاستیکی یک بار مصرف و خوراکی های بسته بندی شده، به طرز چشم گیری رواج یافت.

همزمان با بحران گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، استفاده از ماسک های پزشکی، دست کش های پلاستیکی، پوشش های محافظتی برای کادر درمانی و انواع دیگری از ملزومات محافظتی، برای جلوگیری از آلوده شدن به ویروس کرونا اجتناب ناپذیر شد. استفاده از این لوازم ضروری شد اما به یکباره محیط زیست با ماسک ها و دستکش های رها شده در طبیعت، همچنین انبوهی از زباله های پلاستیکی بمباران شد. این روزها حتی بخش زیادی از زباله های خانگی می توانند عفونی باشند و این شرایط کشورهایی که مدیریت زباله را ندارند، را دچار مشکلات جدی خواهد کرد. اگر در برابر تولید و استفاده بی رویه از پلاستیک بی تفاوت بمانیم، بنابر آخرین تحقیقات، تا ۳۰ سال دیگر ضایعات پلاستیکی در رقابت تنگاتنگ با وسایل حمل و نقل در افزایش میزان گازهای گلخانه ای قرار خواهند گرفت و به همان نسبت باعث افزایش گرمایش زمین خواهند شد.[33]

دانشمندان اقلیم شناس، سال هاست که نسبت به آلودگی پلاستیکی در اقیانوس ها که جان آبزیان[34] را در معرض خطر قرار می دهد، هشدار داده اند. زیرا سالانه ۸ میلیون تن زباله پلاستیکی به اقیانوس ها ریخته می شود.

در خصوص بحث بازیافت صنعتی هم، حتی پیشرفته ترین کشورهای جهان که اکنون در معرض بمباران ضایعات پلاستیکی قرار دارند، با محدودیت بازیافت این مواد مواجه هستند.

انسان طی ۷۰ سال اخیر بیش از ۹ میلیارد تن پلاستیک در طبیعت رها کرده است. اگر همین روند ادامه یابد تا ۳۰ سال دیگر ضایعات پلاستیکی، مسئول ایجاد ۱۵ درصد از گازهای گلخانه ای و آلاینده زمین خواهند بود که این میزان با حجم آلاینده های تولید شده توسط وسائل نقلیه در جهان برابری خواهد کرد.[35]

منابع:

[1] زینب فخری محصل مقطع ماستری در تخصص روابط بین المللی در پوهنتون دعوت می باشد

[2] . Coronavirus is just the start: scientists warn there will be more diseases like this in the future and the next pandemic is a case of ‘when not if’ – Ryan Morrison – Mailonline.

[3] . اکوسیستم: مجموعه گیاهان و جانورانی که در ناحیه ای خاص زندگی می کنند، همراه با روابط پیچیده بین آنها و محیط زیست شان.

[4] . کرونا؛ دوری از افسانه هرم غذائی – ایمان معمار – کانال تخصصی روابط بین الملل.

[5] . گازهای موجود در جو زمین هستند که گاز گلخانه ای را تولید می کنند. بیشتر گازهای گلخانه ای می توانند دارای منبع طبیعی یا انسانی باشند.

[6] . خودسر، خارج از کنترل.

[7] . ویروس کرونا چه اهمیتی برای تغییرات اقلیمی دارد؟ – میهان کریست – برگردان: آیدا حق طلب – کانال تخصصی روابط بین الملل.

[8] . United Nations Environment Program.

[9] . zoonosis: قابل انتقال از حیوان به انسان

[10] . نرخ انقراض گونه های جانوری افزایش خواهد یافت، https://www.zistonline.con/news/83073/share/do .

[11] . UN Climate Change – twitter – 11 Apr, 2020.

[12] . گرمای زمین چالش جدید جامعه جهانی،. https://www.irna.ir/news/82983931/

[13] . Deadly temperatures expected to arrive in decades are already here – Science News.

[14] . ibid.

[15] . آلوده کننده ها

[16] . Fossil: فسیل ها، اجساد و بقایا و آثار موجوداتی می باشند که پس از مرگ در بین رسوبات دفن شده و همراه با آن تحت تاثیر سنگ شدگی قرار گرفته اند.

[17] . Covid-19 lockdown will have ‘negligible’ impact on climate crisis – the Guardian.

[18] . دانشمندان: یخ های قطب شمال تا سال ۲۰۴۰ آب می شود، www.radiofarda.com/a/366830.html (

[19] . ویروس سی هزار ساله زنده شد، https://www.bbc.com  (۱۴ آگست ۲۰۲۰(

[20] . The National Oceanic And Atmospheric Association

[21] . https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-emissions/coronavirus-could-trigger-fall-in-carbon-emissions-since-world-war-two-idUSKBN21LOHL

[22] . International Institute for Environment and Development.

[23] . Global carbon dioxide levels at record high despite coronavirus lockdown – Louise Boyle – The Independent – may 11, 2020.

[24] . نومبر ۲۰۱۹.

[25] . New research: Air pollution from fossil fuels costs the world $8 billion every day – Greenpeace USA.

[26] . What the Coronavirus Means for Climate Change – Meehan Crist – NY Times.

[27] .   Will COVID-19 Remake the World? – Dani Rodrik – Project Syndicate.

[28] . Coronavirus is just the start: scientists warn there will be more diseases like this in the future and the next pandemic is a case of ‘when not if’ – Ryan Morrison – Mailonline.

[29] . Oxidation.

[30] . Trihalomethanes or Haloacetic acids.

[31] . N-nitrosodimethylamine.

[32] . Disinfection threatens aquatic ecosystems – Hong Zhang, Wenzhong Tang, Yushun Chen, Wei  Yin– https://science.science.org

[33] . Coronavirus is causing a flurry of plastic waste. Campaigners fear it may be permanent – Rob Picheta – CNN –24 July 2020.

[34] . حیواناتی که در آب زیست می کنند.

[35] . ibid