معارف افغانستان؛ چالش ها و راه حل ها – حلقه (2) چالش های بیرونی
عایشه محمدی: همکار تحقیق در مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی
حلقه اول
اصلاحات در سکتور معارف
اداره مؤقت افغانستان در سال ۱۳۸۱هـ.ش چه از نگاه نیروی بشری دارای ظرفیت و مهارت های لازم و چه از نگاه ساختمان و زیربنا یک نظام ناقص و معیوب معارف را به ارث برده بود که توانائی محدود ارایۀ خدمات تعلیمی و تربیتی را داشت و کیفیت آن جداً زیر سؤال بود. احصائيه های ذیل که از سوی وزارت معارف صورت گرفته پاره ای از مشکلات موجود در آن مقطع زمانی را از دید وزارت معارف کشور نشان میدهد:
- کمتر از یک میلیون پسر در ۳۴۰۰ باب مکتب تعلیمات عمومی توسط ۲۰۷۰۰ معلم مصروف تعلیم بودند و سیستم معارف آن زمان پاسخ گوی نیازمندی های مردم نبود.
- نصاب تعلیمی واحد، ملی و معیاری و کتب درسی ستندرد موجود نبود.
- صرف چهارباب دارالمعلمین در چهار ولایت با داشتن۴۰۰ تن محصل و ۵۰ تن استاد که همه از طبقه ذکور بودند، فعال بود.
- به تعداد ۳۸ باب مکتب تعلیمات مسلکی وحرفوی قسماً فعال بود که ۱۵۰۰ تن متعلم و ۵۰ تن استاد از طبقه ذکور در آن مصروف تعلیم و تدریس بودند.
- سالانه فقط ۲۲۰۰۰ تن شاگرد از طبقه ذکور در کورس های سواد آموزی آموزش می دیدند.
- تنها۷۹۰۰ تن محصل در ۱۵ موسسۀ تحصیلات عالی شامل بودند.
از سال ۱۳۸۱هـ.ش بدین سو سکتور معارف اصلاحات اساسی را دنبال و به دستاورد های چشم گیری نایل آمده است. برخی از پیشرفت ها و انکشافات عمده الی اخیر سال ۱۳۸۸هـ.ش این وزارت ذیلاً تذکر می یابد:
- افزایش هفت برابر در شمولیت شاگردان: بصورت مجموعی ۷ میلیون تن شاگرد در ۱۲۰۰۰ باب مکتب عمومی، ازجمله %37 آن اناث، مصروف تعلیم هستند.
- افزایش بیشتر از هشت برابر در تعداد معلمین:«یعنی امروز در نظام معارف به تعداد ۱۷۰۰۰۰ تن معلم که %30 آن اناث می باشند، مصروف خدمت هستند.»
- تعداد مدارس رسمی تعلیمات اسلامی به ۵۵۰ باب افزایش یافته و ۱۳۶۰۰۰ تن طالب در آن مصروف کسب علوم اسلامی اند که %9 شان را طبقه اناث تشکیل می دهد.
- اداره تعلیمات اسلامی از ریاست به سطح معینیت تعلیمات اسلامی ارتقا یافت و برای اولین بار در تاریخ کشور شاخه از جامعه ازهر(انستیتیوت علوم اسلامی الازهر) در کابل افتتاح و تدریجاً به شهرهای بزرگ کشور توسعه خواهد یافت.
- نصاب درسی ملی برای تمامی مکاتب عمومی و اسلامی تهیه شده. کتب جدید برای تعلیمات اساسی(۹-۱) تألیف، چاپ و توزیع گردیده، توقع میرود که تهیه و تألیف کتب درسی برای دوره ثانوی تعليمات عمومي در سال ۱۳۸۹هـ.ش و از تعلیمات اسلامی در سال۱۳۹۳هـ.ش تکمیل گردد.
- تعداد مراکز تربیه معلم از ۴ باب به ۴۲ باب افزایش یافته، حد اقل یک مرکز در هر ولایات با تسهیلات لیلیۀ ذکور و اناث که در آن ۴۲۰۰۰ تن (%38زنان) مصروف تحصیل اند، فعال میباشد.
- برعلاوه در سطح ولسوالی ها ۷۳ باب مرکز تربیه معلم در جوار مکاتب ایجاد گردیده تا در آن درجۀ تحصیلی معلمین مکاتب در برنامه های داخل خدمت ارتقاء یابد.
- شمولیت در تعلیمات تخنيكي و مسلکی سیزده برابر افزایش یافته که به تعداد ۲۰۰۰۰ تن شاگرد (%16 اناث) در ۶۰ باب مکتب تعليمات تخنيكي و مسلکی مصروف تعليم هستند.
- بیشتر از ۹۵۰۰۰ تن شاگرد (%27 اناث) در سال ۱۳۸۸هـ.ش از صنف ۱۲ فارغ گردیده اند.
- از سال ۱۳۸۱هـ.ش بدین سو همه ساله بیشتر از ۲۵۰۰۰۰ تن (%62 اناث) یک دورۀ ۹ ماهه سواد آموزی را سپری نموده اند.
- جهت تقویت اشتراک مردمی به منظور بهبود کیفیت معارف، ۸۵۰۰ شورای مکاتب تأسیس گردیده و ۴۵۰۰ مکتب به کمک و سهم گیری فعال مردم محل اعمار گردیده است .
- از جمله مکاتب که در سال های قبل از اثر مشکلات امنیتی مسدود گردیده بود، ۲۲۰ باب آن در سال ۱۳۸۸هـ.ش مجدداً بازگشایی گردیده که در آن بیشتر از دو صد هزار تن شاگرد مصروف فراگیری علم هستند.
- اصلاحات و انکشاف اداره جریان دارد؛ مسایل مربوط به اداره، نظارت و ارزیابی تقویت میگردد. سیستم جدید رتب و معاشات که مشوق عمده برای ارتقای کیفیت و زمینه ساز بهبود معیشت بوده به شکل سریع در حال تطبیق میباشد که تا اکنون ۷۰۰۰۰ هزار تن معلم تحت این سیستم آمده و از امتیازات آن مستفید می گردند، راه اندازی و تطبیق این سیستم تغییرات لازم و افزایش مناسب در معاشات تمامی منسوبین به شمول معلمین را به بار می آورد.
- به تعداد ۶۳۰۰۰ تن محصل در بیشتر از ۲۴ باب پوهنتون و مؤسسه تحصیلات عالی مصروف تحصیل هستند.[1]
چالش های عمومی یا بیرونی
در گزارش قبلی روی مشکلات داخلی ایکه معارف کشور را پیچیده است؛ طور تفصیلی صحبت نمودیم. اینک چالش های بیرونی معارف افغانستان را نیز مختصراً بیان میداریم تا بخش سوم را روی راهکار ها و راه حلها متمرکز سازیم.
۱)ناامنی: بزرگترین مانع در برابر معارف افغانستان؛ جنگ و نام امنی جاری در کشور است. وزارت معارف افغانستان یک نهاد بی طرف است و نباید هیچ گروه مسلح و سیاسی آنرا قربانی زد و بند های سیاسی و نظامی خویش سازد و مانع در برابر نظام آموزش و پرورش در افغانستان گردند.
وجود جنگ، نبود امنیت و ناامنی باعث گردیده است تا در سال ۱۳۹۸هـ.ش در حدود سه و نیم میلیون کودک واجد شرایط آموزش از دسترسی به تعلیم باز ماند. در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ مکتب به دلیل ناامنی مسدود و احتمال بلند رفتن این تعداد نیز وجود دارد. ناامنی نه تنها باعث مسدود شدن مکاتب گردیده بلکه باعث گردیده تا مکاتب جدید نیز اعمار نشود.
۲)استفاده از مکاتب به عنوان پناهگاه های نظامی: بسیاری مکاتب دور دست و ناامن منحیث پایگاه نظامی میان طالبان و دولت استفاده می گردند، چنانچه در ولایت هلمند و همچنان در منطقه چاه انجیر نادعلی یک مکتب را نیروهای امنیتی به پایگاه نظامی مبدل ساخته اند، هلمند و ارزگان از جمله ولایاتی است که از تعداد محدود مکاتب شان منحیث پایگاه استفاده میشود، در سراسر افغانستان ۶۷ مکتب اکنون تبدیل به سنگر جنگ شده است از این تعداد ۴ مکتب در اختیار طالبان و بقیه از جمله سنگرهای نظامی نیروهای امنیتی کشور محسوب می گردد.
۳) ساختمان بدون تعمیر مکاتب: به اساس آمار های آرائه شده از جانب وزارت معارف کشور در حدود ۹ میلیون دانش آموز در بیشتر از ۱۷ هزار مکتب مشغول آموزش هستند بعضی این مکاتب یا تعمیر نیمه کاره و یا هم بدون تعمیر هستند. از ۱۷ هزار مکتب ۹ هزار آن تعمیر دارد، ۸ هزار بدون تعمیر اند.
۴)بودیجه: از بودیجه لازم تخصیص یافته برای معارف کشور به گونه درست و ضروری استفاده نگردیده است و این باعث شده تا در خود ولایت کابل مکاتب بدون تعمیر یا نیمه تعمیر باقی مانده و شماری زیادی از شاگردان در زیر خیمه ها و یا در خانه های کرایی مشغول آموزش شوند.
این در حالیست که رئیس جمهور غنی برای وزارت شهر سازی امر ساخت ۱۰۰ مکتب با استفاده از قطعات پیش ساخت را داده بود و در کنار آن ۶۰۰۰ مکتب دیگر را نیز اعمار نمایند و برای انجام این کار در حدود ۲۰۰ میلیون دالر بودیجه تخصیص داده شده بود. در کنار این وزارت معارف از ساخت ۲۰۰۰ مکتب دیگر با در نظر داشت نفوس نا متوازن در مناطق مختلف خبر میدهد.
۵)استادان غیر مسلکی: مسلکی نبودن بیش از ۴۰ در صد از استادان مکاتب یکی از چالش های جدی فراروی معارف کشور می باشد، وزارت معارف در چند سال اخیر معلم مسلکی استخدام نکرده است و با کمبود معلم، معلمان غیر مسلکی و حتا در برخی نقاط کشور مجبور به استخدام معلمان در خلاف رشته گردیده است. ولی وزارت معارف در پاسخ می گوید که معلمان مسلکی و با تجربه به دلیل ناامن بودن برخی مناطق و سیستم معاش دهی کم حاضر به تدریس نیستند بنا بر این وزارت تصمیم دارد تا برخی معلمان مسلکی را در نقاط مختلف کشور و با در نظر داشت سفر با محرم شرعی آن و پرداخت مصارف شان با معاش بلند استخدام نماید.
ولی به نظر میرسد که جذب ۲۶ هزار معلم مسلکی و اخراج معلمان غیر مسلکی و دوازده پاس در ۳۴ ولایت افغانستان کار دشوار و آسانی نیست.
۶)فساد: در سال ۲۰۰۲م مطابق ۱۳۸۱هـ.ش تعداد آموزگاران به ۹۰۰ هزار متعلم پسر می رسید و هیچ متعلم دختر وجود نداشت ولی بعد از سال ۱۳۸۱ هـ.ش تا سال ۱۳۹۲هـ.ش این رقم به طور عجیبی بلند رفت و شامل ۱۱ میلیون متعلم گردید که وزارت و حکومت آن را دست آوردی بزرگی می دانست اما بعد از گزارش USAID از تعداد متعلمان در افغانستان این رقم ۱۱ میلیونی به ۹.۲ میلیون تنزیل پیدا کرد که پرسش برانگیز است.
در کنار این ۴۰ هزار و ۸۸۰ آموزگار خیالی، ۱۰۳۳ مکتب خیالی، ۱۴۰۰ پروژه ساختمانی مکاتب بدون طی مراحل قانونی تدارکات، بیش از ۲۰ میلیون دالر اختلاس در قرارداد چاپ کتاب های درسی، ، ناپدید شدن ۶۴ کانتینر حامل مواد درسی مکاتب(کتابچه، بکس، قلم, مواد خوراکه و …) و ده ها مورد دیگری که از سوی وزارت معارف حیف و میل گردیده است را می شود از برجسته های موجودیت فساد در این وزارت دانست.[2]
۸)مدیریت: با وجود کوشش هائی که به خاطر تقویت ظرفیت های کادری و کاری صورت گرفته، توانمندی اجرائیوی سکتور معارف در سطح مرکز و ولایات هنوز هم ناکافیست و آنهم بیشتر معلول فقدان پرسونل متخصص که با معاش پایین حاضر به اشتغال در این وزارت نمی گردند بوده است. کمبود ساختمان «محل مناسب کاری» و تجهیزات مورد نیاز ب خصوص تکنالوژی معلوماتی پیچیده گی بیشتر را به مشکل عدم مدیریت درست در وزارت معارف کشور به بار آورده است[3]».
======================================================================================
منابع
، تاریخ دسترسی ۲۴/۱۲/۱۳۹۸http://old.moe.gov.af/fa/page/2022۱۱ سایت وزارت معارف افغانستان،
۱۳ امیری. سکینه، ۱۳۹۷، گزارش تحقیقی در مورد چالش های نظام معارف در افغانستان؛ سایه جنگ و نا امنی بر سال حمایت از معارف، سایت تحقیقی خبرنامه تاریخ دسترسی ۲۴/۱۲/۱۳۹۸، جابجا شده در عنوان چالش های کلیدی از شماره ۷-۱، لینک http://khabarnama.net/blog/the-shadow-of-war-and-insecurity-over-the-years-of-education-support/ برگرفته شده:
http://old.moe.gov.af/fa/page/2022۱۴ سایت وزارت معارف، تاریخ دسترسی ۲۵/۱۲/۱۳۹۸،